Choroby przenoszone drogą płciową: leczenie i profilaktyka

Czym są choroby weneryczne, czyli choroby przenoszone drogą płciową?

Choroby weneryczne, czyli choroby przenoszone drogą płciową (ang. Sexually Transmitted Infections, STI),zakażenia dochodzi podczas stosunku seksualnego (stosunku waginalnego, analnego lub oralnego). Mogą być wywołane przez bakterie, wirusy, pasożyty lub grzyby. Wiele z nich może przebiegać bezobjawowo, co zwiększa ryzyko nieświadomego zakażenia innych osób. 

Choroby weneryczne mogą mieć różne przyczyny, ale łączy je sposób przenoszenia. Wczesne rozpoznanie i leczenie jest kluczowe, aby uniknąć powikłań, takich jak bezpłodność, nowotwory, czy trwałe uszkodzenia narządów. Regularne badania na choroby weneryczne, stosowanie prezerwatyw i szczepienia to najskuteczniejsza sposób zapobiegania zarażeniom. Poniżej przedstawiamy szczegółowy opis najczęstszych chorób wenerycznych.

Najczęstsze choroby weneryczne u kobiet i mężczyzn

Kiła (syfilis) – Treponema pallidum

Kiła to bakteryjna choroba przewlekła przenoszona głównie drogą płciową, rzadziej przez transfuzję krwi lub z matki na płód. Chorobę tą wywołuje krętek blady (Treponema pallidum), przebiega w kilku etapach. 

• Okres pierwotny: pierwsze objawy choroby po 2–3 tygodniach od zakażenia pojawia się wrzód twardy — bezbolesna ranka najczęściej na narządach płciowych, jamie ustnej lub odbycie. Zmiana zanika samoistnie po kilku tygodniach.
• Okres wtórny: po kilku tygodniach występuje wysypka na dłoniach i stopach, powiększenie węzłów chłonnych, gorączka, bóle mięśni i gardła.
• Okres utajony: brak objawów, ale bakterie wciąż obecne w organizmie.
• Okres późny (trzeciorzędowy): po latach nieleczenia dochodzi do uszkodzeń narządów – serca, mózgu, układu nerwowego i kości.

Diagnozowanie, leczenie i profilaktyka kiły

Diagnostyka kiły: wykrycie przeciwciał lub bezpośrednio krętka bladego we krew, płynie mózgowo-rdzeniowym lub w wymazie ze zmiany. Wskazane aby wykonać przy podejrzeniu zakażenia (wrzód, wysypka, ryzykowny kontakt), w ciąży, przed zabiegami medycznymi.

Leczenie kiły: penicylina (antybiotyk pierwszego wyboru).

Profilaktyka: prezerwatywy, testy serologiczne, leczenie obojga partnerów, unikanie ryzykownych kontaktów seksualnych i regularne badania.

Rzeżączka (Neisseria gonorrhoeae)

Rzeżączka to choroba bakteryjna przenoszona drogą płciową, która atakuje błony śluzowe układu moczowo-płciowego, odbytu i gardła.

• Objawy rzeżączki u mężczyzn: ropny, żółto-zielony wyciek z cewki moczowej, pieczenie i ból przy oddawaniu moczu.
• Objawy rzeżączki u kobiet: często łagodne lub bezobjawowe, czasem upławy, ból podbrzusza, krwawienia międzymiesiączkowe.
• Powikłania: bezpłodność, zapalenie jajowodów lub najądrzy, infekcje stawów, sepsa, zapalenie cewki moczowej i narządów miednicy mniejszej.

Diagnozowanie, leczenie i profilaktyka rzeżączki

Diagnostyka rzeżączki: wykrycie bakterii w wydzielinach z dróg moczowo-płciowych poprzez wymaz z cewki moczowej, pochwy, gardła, odbytu lub próbka moczu. Wskazane wykonać przy ropnym wycieku z cewki, bólu przy oddawaniu moczu, zapaleniu szyjki macicy lub po kontakcie z zakażonym partnerem.

Leczenie rzeżączki: antybiotyki – najczęściej ceftriakson (ze względu na rosnącą oporność bakterii).

Profilaktyka: stosowanie prezerwatyw i regularne badania, zwłaszcza u osób aktywnych seksualnie.

Chlamydioza (Chlamydia trachomatis)

To jedna z najczęstszych bakteryjnych zakażeń przenoszonych drogą płciową. Często przebiega bezobjawowo, ale może prowadzić do ciężkich powikłań.

• U kobiet: zapalenie szyjki macicy, bóle podbrzusza, upławy, krwawienia po stosunku.
• U mężczyzn: pieczenie przy oddawaniu moczu, wydzielina z cewki moczowej u mężczyzn, zapalenie najądrzy.
• Powikłania: bezpłodność, ciąża pozamaciczna, stan zapalny narządów miednicy mniejszej.
• U noworodków: zapalenie spojówek lub płuc (zakażenie podczas porodu).

Diagnozowanie, leczenie i profilaktyka Chlamydiozy

Diagnostyka chlamydiozy: wykrycie bakterii we wczesnym stadium, często bezobjawowym poprzez wymaz z cewki moczowej, szyjki macicy, gardła, odbytu lub próbka moczu. Wskazane wykonać przy upławach, bólu podbrzusza, bezpłodności, po ryzykownym kontakcie seksualnym.

Leczenie chlamydiozy: antybiotyki – doksycyklina, azytromycyna.

Profilaktyka: leczenie obojga partnerów, testy przesiewowe u kobiet w wieku rozrodczym.

Rzęsistkowica (Trichomonas vaginalis)

Wywołuje ją pierwotniak Trichomonas vaginalis, przenoszony drogą płciową lub pośrednio (np. przez wilgotne ręczniki).

• Objawy zakażenia u kobiet: żółto-zielone, pieniste upławy o nieprzyjemnym zapachu, świąd, pieczenie, zaczerwienienie warg sromowych.
• Objawy zakażenia u mężczyzn: zwykle bezobjawowo, czasem pieczenie w cewce moczowej.
• Powikłania: zwiększone ryzyko zakażenia HIV, zapalenie pochwy i cewki.

Diagnozowanie, leczenie i profilaktyka rzęsistkowicy

Diagnostyka: wykrycie pierwotniaka w wydzielinie pochwowej lub moczu poprzez wymaz z pochwy, mocz lub nasienie. Wskazane wykonać przy świądzie, upławach, pieczeniu, nieprzyjemnym zapachu.

Leczenie: metronidazol lub tynidazol (tabletki lub globulki dopochwowe).

Profilaktyka: leczenie wszystkich partnerów seksualnych, unikanie współżycia podczas kuracji.

Opryszczka narządów płciowych (Herpes simplex virus – HSV-2, rzadziej HSV-1)

Jest to przewlekła infekcja wirusowa. Po pierwszym zakażeniu wirus pozostaje w organizmie na zawsze i może się okresowo reaktywować.

• Charakterystyczne objawy opryszczki narządów płciowych: bolesne pęcherzyki, które pękają i tworzą nadżerki; towarzyszy im gorączka, bóle mięśni, uczucie pieczenia i świądu.
• Okresy nawrotów: stres, osłabienie, menstruacja.
• Zaraźliwość: bardzo wysoka, nawet przy braku zmian.

Diagnozowanie, leczenie i profilaktyka opryszczki narządów płciowych

Diagnostyka opryszczki narządów płciowych: potwierdzenie obecności wirusa opryszczki poprzez wymaz z pęcherzyków, krew, płyn mózgowo-rdzeniowy. Wskazane wykonać przy pęcherzykach, bólu, świądzie narządów płciowych lub częstych nawrotach.

Leczenie opryszczki narządów płciowych: acyklowir, walacyklowir (leki przeciwwirusowe – łagodzą przebieg choroby, ale nie eliminują wirusa).

Profilaktyka: prezerwatywy, unikanie kontaktu w czasie aktywnych zmian.

Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV)

HPV obejmuje ponad 150 typów, z czego część (typy 6 i 11) powoduje brodawki narządów płciowych (kłykciny kończyste), a inne (typy 16 i 18) mogą prowadzić do raka szyjki macicy, odbytu lub prącia.

• Objawy HPV: miękkie, kalafiorowate brodawki w okolicach intymnych; często bezobjawowo.
• Zakażenie HPV: poprzez kontakt skórny, również bez stosunku.
• Powikłania: zmiany nowotworowe, zwłaszcza przy infekcjach wysokoonkogennych.

Diagnozowanie, leczenie i profilaktyka HPV

Diagnostyka HPB: Za pomocą badania w kierunku obecności i typu wirusa (onkogenny lub nieonkogenny) poprzez wymaz z szyjki macicy, gardła lub odbytu. Wskazane wykonywać regularnie u kobiet po 25. roku życia lub przy obecności brodawek narządów płciowych.

Leczenie HPV: usuwanie zmian (krioterapia, laser, elektrokoagulacja), preparaty miejscowe.

Profilaktyka HPV: szczepienia przeciw HPV (zalecane dla dziewcząt i chłopców), prezerwatywy, cytologia.

WZW typu B i C (Wirusowe zapalenie wątroby)

Są to choroby wirusowe przenoszone przez kontakt z krwią i wydzielinami ustrojowymi, także w trakcie stosunku seksualnego z osobą zakażoną.

• WZW B (wirusowe zapalenie wątroby typu B): bardzo zakaźne, może prowadzić do przewlekłego zapalenia i marskości wątroby.
• WZW C (wirusowe zapalenie wątroby typu C): rzadziej przenoszone drogą płciową, ale również groźne dla wątroby.
• Objawy: osłabienie, bóle brzucha, żółtaczka, ciemny mocz, odbarwione stolce.
• Powikłania: marskość, rak wątroby.

Diagnozowanie, leczenie i profilaktyka WZW typu B i C

Diagnostyka WZW: wykrycie wirusów atakujących wątrobę poprzez badanie krewi. Wskazane wykonać po ryzykownych kontaktach seksualnych, transfuzjach, tatuażach lub przy niejasnych objawach wątrobowych.

Leczenie WZW: leki przeciwwirusowe (interferony, inhibitory polimerazy).

Profilaktyka: szczepienie przeciw WZW B, unikanie kontaktu z krwią, prezerwatywy.

Mięczak zakaźny (Molluscum contagiosum virus)

To choroba wirusowa skóry, również przenoszona drogą płciową (choć może dotyczyć też dzieci przez kontakt pośredni).

• Objawy mięczaka zakaźnego: małe, twarde, perłowe grudki z wgłębieniem w środku, pojawiające się w okolicy narządów płciowych.
• Zakażenie: przez kontakt skórny lub z przedmiotami (ręczniki, bielizna).
• Przebieg: zwykle łagodny i samoograniczający się.

Diagnozowanie, leczenie i profilaktyka mięczaka zakaźnego

Diagnostyka mięczaka zakaźnego: potwierdzenie infekcji wirusowej skóry poprzez charakterystyczny wygląd skóry, zawartość grudek lub biopsje wycinka. Wskazane zbadać przy obecności perłowych grudek na skórze w okolicy intymnej.

Leczenie mięczaka zakaźnego: usuwanie zmian (łyżeczkowanie, krioterapia), preparaty miejscowe.

Profilaktyka: unikanie kontaktu z osobami zakażonymi, higiena osobista.

Świerzb narządów płciowych (Sarcoptes scabiei)

Wywołuje go roztocz – świerzbowiec ludzki, który drąży korytarze w skórze.

• Objawy świerzbu narządów płciowych: intensywny świąd, nasilający się w nocy, grudki i strupki w okolicach intymnych, między palcami, na brzuchu.
• Zakażenie: przez bliski kontakt skórny lub współżycie.
• Powikłania: nadkażenia bakteryjne w wyniku drapania.

Diagnozowanie, leczenie i profilaktyka świerzbu narządów płciowych

Diagnostyka: wykrycie pasożyta w naskórku z zeskrobiny ze skóry. Badanie wskazane przy nasilonym świądzie (zwłaszcza nocą) i grudkowo-strupkowych zmianach w miejscach intymnych.

Leczenie świerzbu narządów płciowych: preparaty z permetryną lub benzoesanem benzylu, pranie ubrań i pościeli w wysokiej temperaturze.

Profilaktyka: leczenie wszystkich domowników i partnerów.

Różnice między HIV a AIDS

Różnica między HIV a AIDS jest bardzo istotna, choć te pojęcia często są mylone. Oba dotyczą tego samego wirusa, ale odnoszą się do innych etapów choroby.

• HIV to wirus, który atakuje układ odpornościowy.
• AIDS to końcowe stadium zakażenia HIV, gdy odporność jest już poważnie zniszczona.
  Dzięki nowoczesnej terapii osoby zakażone HIV mogą nigdy nie rozwinąć AIDS i żyć długo oraz zdrowo.

HIV – wirus

HIV (Human Immunodeficiency Virus) to wirus, który atakuję układ odpornościowy człowieka, a dokładniej limfocyty T CD4+. Te komórki są kluczowe dla obrony organizmu przed infekcjami.

Po wniknięciu do organizmu HIV zaczyna się namnażać i stopniowo osłabia odporność.
Człowiek zakażony HIV może przez wiele lat nie mieć żadnych objawów – w tym czasie wirus wciąż działa w organizmie, ale jeszcze nie doprowadził do pełnego upośledzenia odporności.

Najważniejsze cechy HIV

• jest wirusowym czynnikiem chorobotwórczym,
• można go wykryć we krwi za pomocą testów (np. test ELISA, Western blot),
• osoba zakażona HIV niekoniecznie ma AIDS,
• wczesne leczenie (terapia antyretrowirusowa, tzw. HAART) może zatrzymać rozwój choroby i pozwolić żyć długo oraz zdrowo.

AIDS – choroba

AIDS (Acquired Immunodeficiency Syndrome) to zespół nabytego upośledzenia odporności – czyli najpóźniejsze stadium zakażenia HIV.

Występuje wtedy, gdy wirus zniszczy znaczną część limfocytów CD4+ (poniżej ok. 200 komórek/µl krwi) i organizm traci zdolność do walki z infekcjami i nowotworami.

Objawy AIDS

• częste i ciężkie infekcje (np. zapalenia płuc, grzybice, gruźlica),
• utrata masy ciała, gorączka, poty nocne,
• nowotwory oportunistyczne (np. mięsak Kaposiego),
• ogólne wyniszczenie organizmu.

Diagnostyka HIV i AIDS

AIDS to więc stan kliniczny, będący konsekwencją długotrwałego, nieleczonego zakażenia HIV.

HIV rozpoznaje się na podstawie badań serologicznych (ELISA, PCR),
AIDS diagnozuje się klinicznie, gdy dochodzi do poważnego uszkodzenia odporności (CD4+ < 200/µl lub choroby wskaźnikowe).

Dzięki współczesnej diagnostyce i leczeniu antyretrowirusowemu zakażenie HIV nie musi prowadzić do AIDS, a osoby zakażone mogą żyć długo i zdrowo.

Wykrycie obecności wirusa HIV lub przeciwciał świadczących o zakażeniu poprzez zebranie materiału biologicznego z:

• krewi (najczęściej),
• ślina lub płyn ustny (testy przesiewowe),
• rzadziej – osocze, mocz, płyn mózgowo-rdzeniowy (badania specjalistyczne).

Etapy diagnostyki HIV

Etap 1: Badania przesiewowe (screening)

Stosowane jako pierwszy krok. Mają na celu wykrycie możliwego zakażenia.

Etap 2: Testy potwierdzające

Wykonuje się je tylko po dodatnim wyniku testu przesiewowego, aby upewnić się, że wynik nie był fałszywie dodatni.

Etap 3: Diagnostyka ilościowa (monitorowanie zakażenia)

Po potwierdzeniu zakażenia wykonuje się odpowiednie badania oceniające jego przebieg i skuteczność leczenia.

Interpretacja wyników:

Diagnostyka AIDS 

AIDS nie jest osobnym zakażeniem, lecz końcowym stadium infekcji HIV, kiedy układ odpornościowy jest już poważnie zniszczony.

Diagnoza AIDS nie wymaga dodatkowego testu „na AIDS”, ale oceny klinicznej i immunologicznej chorego.

Kryteria rozpoznania AIDS

Spadek liczby limfocytów CD4+ poniżej 200 komórek/µl krwi
– główny wskaźnik ciężkiego upośledzenia odporności.

Obecność chorób wskaźnikowych AIDS, np.:

• gruźlica płucna lub pozapłucna,
• zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jirovecii,
• toksoplazmoza mózgu,
• mięsak Kaposiego,
• cytomegalia (CMV) lub grzybice układowe.

Rozpoznanie AIDS = potwierdzone zakażenie HIV + obecność jednej z chorób wskaźnikowych lub liczba CD4+ < 200/µl.

Sposoby ochrony przed chorobami wenerycznymi 

Aby zmniejszyć ryzyko chorób wenerycznych, Światowa Organizacja Zdrowia WHO zaleca stosowanie prezerwatyw oraz szczepienia przeciw niektórym patogenom, a także unikanie przypadkowych kontaktów poprzez kontakt seksualny z nieznanymi partnerami. Mimo to ryzyko chorób wenerycznych nigdy nie jest zerowe, dlatego ważne są regularne badania w kierunku chorób przenoszonych i świadomość, że choroby weneryczne można wykryć jeszcze we wczesnym stadium zanim pojawią się poważne powikłania, takie jak zapalenie kanału szyjki macicy.

W sytuacji, gdy pojawią się niepokojące objawy dotyczące skóry i błon śluzowych należy udać się do lekarza, ponieważ wiele z tych zakażeń wymaga szybkiego leczenia, by zapobiec dalszemu ryzyku zachorowania na choroby, które stanowią powikłania.