Dilatory czyli rozszerzacze pochwy - kiedy stosować?

Dilator, czyli rozszerzacz pochwy

Dilatory to przyrządy do samodzielnych ćwiczeń mających na celu rozszerzenie ścian pochwy w przypadku określonych dysfunkcji seksualnych. Wykonane są z silikonu medycznego, który zapewnia wygodną aplikację oraz bezpieczeństwo użytkowników. Najtrudniejszym elementem ich używania jest dostosowanie właściwego rozmiaru, dlatego też zaleca się kupowanie ich w zestawach (od 4 do 5 sztuk), aby zwiększać rozmiar co jakiś czas i tym samym prowadzić pełną terapię. Najbardziej zaawansowane zestawy dilatorów mają nawet 8 rozmiarów. Przeznaczone są do samodzielnych ćwiczeń przez pacjentkę lub pacjenta.

Dilatory waginalne a dilatory analne

W zależności od potrzeby prowadzonej terapii wyróżniamy dilatory waginalne stosowane dopochwowo oraz dilatory analne do stosowania doodbytniczo per rectum (np. konieczne po przejściu radioterapii przez pacjenta). W niektórych przypadkach, wskazanych przez specjalistę, dilatorów analnych używa się do terapii dopochwowej.

Wskazania do stosowania dilatorów waginalnych

Dysfunkcje seksualne u kobiet są to zaburzenia, których doświadcza kobieta, gdy w zwyczajowych zachowaniach seksualnych zachodzą zmiany.
Poniżej znajduje się opis najczęściej występujących dysfunkcji seksualnych.

Dyspareunia

Dyspareunia polega na pojawieniu się bólu podczas seksu lub po stosunku. Problem ten wpływa zarówno na zdrowie fizyczne, ale także psychiczne. Może prowadzić do depresji, lęku i niskiej samooceny u kobiet, które doświadczają tej dolegliwości.

Dyspareunię można podzielić na:

• powierzchowną - dotyczy sromu i wejścia do pochwy
• głęboką - ból w obrębie szyjki macicy, pęcherza i/lub dolna części miednicy.

Według innej klasyfikacja dyspareunię można także podzielić na:

• pierwotną - ból na początku życia seksualnego
• wtórną - ból w późniejszym czasie.

Na dyspareunię mogą składać się problemy strukturalne, zapalne, zakaźne, ale także urazy, problemy hormonalne i psychospołeczne. Duży wpływ ma także intymność emocjonalna, bodźce seksualne, satysfakcja fizyczna oraz psychiczna.

Pochwica

Pochwica, czyli waginizm (łac. vaginismus) jest dysfunkcją seksualną objawiającą się mimowolnym skurczem mięśni miednicy otaczających jedną trzecią zewnętrzną części pochwy (mięsień kroczowy i mięsień dźwigacz odbytu). Może wystąpić także skurcz mięśni - przywodzicieli uda, mięśni pośladkowych oraz mięśni prostych brzucha. Uniemożliwia to zarówno współżycie, jak i badanie ginekologiczne. Pochwica może występować jako dysfunkcja pierwotna lub wtórna.

Na pochwicę mają wpływ czynniki somatyczne i psychiczne w zakresie funkcji seksualnych narządów płciowych kobiety. Niemożność podjęcia współżycia zaliczana jest zazwyczaj do nerwic płciowych. W pochwicy przyczyną mogą być jednak czynniki organiczne: wady rozwojowe - stenozy, zapalenia, pourazowe pęknięcia. Problemy te wraz z nadwrażliwością nerwową (a pośrednio także mięśniową) prowadzą do skurczów mięśni sromu i pochwy uniemożliwiających lub utrudniających stosunki płciowe.

Pochwica organiczna jest klasyfikowana jako problemem zarówno seksuologiczny, jak i ginekologicznym. Dlatego też terapia opiera się na leczeniu ginekologicznym, fizjoterapii uroginekologicznej, a także psychoterapii. Pochwica występuje częściej w małżeństwach aranżowanych oraz gdy pierwsze kontakty seksualne były traumatyczne. Zazwyczaj pochwica pierwotna dotyczy nastolatek lub młodych kobiet, które obawiają się rozpoczęcia współżycia seksualnego, niechcianej ciąży, czy chorób przenoszonych drogą płciową. Może być także związana z traumą przemocy cielesnej lub seksualnej w dzieciństwie.
Pochwica wtórna występuje wówczas, gdy współżycie jest możliwe, ale po chwili następuje skurcz pochwy, który utrudnia lub uniemożliwia stosunek.

Pochwica wtórna może być następstwem urazu podczas rodzenia, urazu chirurgicznego albo nawracających stanów zapalnych sromu i pochwy.

Przyczyną pochwicy mogą być także wady wrodzone - takie jak zarośnięcia narządów płciowych - gynatrezje. Zazwyczaj dotyczą one błony dziewiczej.

Pochwicę można leczyć za pomocą różnych metod. Udokumentowano jednak, że zastosowanie rozszerzaczy pochwy dosyć skutecznie umożliwia kobietom współżycie - jeżeli to jest ich celem. Według danych z badań naukowych edukacja seksualna i psychoterapia w połączeniu z zastosowaniem rozszerzaczy w 80% doprowadza do skutecznego wyleczenia.

Wulwodynia

Wulwodynia to pieczenie, przewlekły świąd lub czy nadwrażliwość w okolicy sromu, ujścia cewki moczowej, krocza bądź odbytu. Dolegliwości mogą dotyczyć sromu, pochwy, a czasami pośladków. Czas występowania dolegliwości to minimum trzy do sześciu miesięcy bez objawów wskazujących na występowanie choroby neurologicznej.

Wulwodynię stwierdza się po wykluczeniu innych czynników, w tym dyspareunii, stanów zapalnych, alergicznych, anatomicznych oraz atrofii po porodzie, menopauzie, radioterapii czy też czynników jatrogennych: po operacjach pochwowych, szyciu krocza, porodzie.

W 85% przewlekłe dolegliwości bólowe pochodzą z mięśni i powięzi. Można wyróżnić dwa rodzaje wulwodynii:

• prowokowana - w odpowiedzi na dotyk
• nieprowokowana - gdy trudno określić dokładną lokalizację bólu.

W 80% przypadków czynnikami są niestabilność i wzmożone napięcie mięśni dna miednicy.

Westibulodynia

Jest to ból przedsionka pochwy. Na wystąpienie tego zespołu bólowego wpływ mają czynniki genetyczne i immunologiczne. Westibulodynia występuje z takimi chorobami jak: choroby zapalne jelit, rodzinne występowanie cukrzycy, alergie, zapalenie stawów. Zwraca się uwagę, iż niedobór witaminy D w klimacie umiarkowanym stanowi czynnik ryzyka dla występowania zespołów bólowych, problemów kostno-mięśniowych, chorób autoimmunologicznych, depresji oraz zapaleń pochwy.

Radioterapia

Pomimo tego, że leczenie onkologiczne jest ukierunkowane na komórki nowotworowe, to skutki uboczne radioterapii dotyczą również zdrowych komórek. Pacjentki po radioterapii mogą odczuwać ból oraz suchość pochwy, pieczenie, podrażnienie lub dyskomfort podczas stosunku. Te czynniki mogą negatywnie wpłynąć na seksualność, co może mieć wpływ na jakość życia.

Późnym efektem popromiennym po radioterapii u kobiet może być atrofia, czyli zmiany zanikowe w obrębie nabłonka pochwy. Efektem ubocznym może być również jego zmniejszona wrażliwość na estrogeny.

Leczenie dysfunkcji seksualnych

Leczenie dysfunkcji seksualnych nie gwarantuje całkowitego wyleczenia, ale pozwala zmniejszyć ich wpływ na jakość życia pacjentów. Najczęściej zaleca się wielodyscyplinarne leczenie uwzględniające aspekty fizyczne, emocjonalne i behawioralne. Zespół specjalistów powinien składać się z ginekologów, fizjoterapeutów, seksuologów oraz psychologów i/lub psychiatrów.

Dilatory będą zatem pomocne w takich schorzeniach jak:

• dolegliwości bólowe w obrębie pochwy,
• dyspareunia
• pochwica,
• wulwodynia
• westibulodynia
• po radioterapii
• plastyka pochwy
• po operacjach pochwy
• u osób transpłciowych, które przeszły operację korekty płci (z mężczyzny na kobietę)

Jak używać dilatorów?

Dilatorów należy używać z dużą ilością lubrykantu na bazie wody. Dilatory mogą być używane w pozycji leżącej lub stojącej - wówczas należy unieść jedną nogę i oprzeć ją o krzesło. Po użyciu należy go umyć wodą oraz środkiem myjącym, a następnie osuszyć ściereczką, która nie pozostawia włókien na jego powierzchni. 

W celu wygodnej aplikacji warto pomyśleć nad zakupem uchwytu do dilatorów (oferuje go np. marka Intimate Rose), który poprawi komfort pracy z nimi. Dilatory pochwy z uchwytem wbudowanym są nieco mniej komfortowe w trzymaniu i ich aplikowaniu.

Jaki zestaw dilatorów waginalnych będzie dla mnie odpowiedni?

Najlepiej rozpocząć od rozmiaru, który można łatwo zaaplikować do pochwy, aby następnie przejść do rozmiarów większych. Wybór właściwego dilatora zależy także od celu, jaki chcemy osiągnąć:

1. Jeśli zależy nam na bezbolesnej aplikacji tamponu najlepiej wybrać jak najmniejszy rozmiar.
2. Jeżeli celem jest bezbolesne współżycie warto określić przy pomocy miarki jaki rozmiar dilatora byłby docelowy i do tego rozmiaru dążyć zaczynając od najmniejszego.

Aby ustalić rozmiar można także wykonać test za pomocą palca.

• Niemożność włożenia do pochwy palca - rozmiary 1-4
• Możliwość włożenia jednego lub dwóch palców - rozmiary 3-6
• Możliwość włożenia dwóch palców, ale nie trzech - wówczas warto wybrać rozmiary 5-8.

Przed i po użyciu dilatory myjemy w ciepłej wodzie z mydłem i osuszamy.

Jaka jest rola fizjoterapii uroginekologicznej?

Rolą fizjoterapii uroginekologicznej jest poprawa życia seksualnego pacjentki poprzez dobranie odpowiedniej indywidualnej terapii, edukację w zakresie zdrowego i aktywnego stylu życia oraz poprawę biomechaniki i fizjologii struktur dna miednicy. Istotna jest także poprawa obrazu samej siebie w oczach pacjentki.

Według badań połączenie ćwiczeń mięśni dna miednicy z innymi metodami leczenia przynosi najlepsze efekty w zakresie poprawy funkcji seksualnych.
Trening mięśni dna miednicy ma za zadanie poprawić zdolności relaksacyjne, przywrócić normalną aktywność spoczynkową, a także zwiększyć elastyczność pochwy oraz poprawić świadomość pracy mięśniowej w tym obszarze i czucia głębokiego (prioprocepcji). Dzięki temu zmniejsza się efekty uszkodzenia tkanki łącznej i bóle mięśniowo-powięziowe związane z wyżej wymienionymi dysfunkcjami.

W ramach fizjoterapii uroginekologicznej stosuje się m.in:

• biofeedback
• relaksację dna miednicy
• masaż punktów spustowych przez pochwę manualnie lub przy użyciu masażerów mięśni dna miednicy np. Pelvic Wand
• uwalnianie mięśniowo - powięziowych punktów spustowych (przepona, mięsień gruszkowaty, mięsień biodrowo-lędźwiowy)
• stosowanie rozszerzaczy - dilatorów
• ćwiczenia mięśni dna miednicy (ćwiczenia skurczowe i relaksacyjne)
• ćwiczenia mięśni brzucha
• elektrostymulacja mięśni dna miednicy TENS
• terapię podczerwienią
  
  

Piśmiennictwo:

1. Fernández-Pérez P, Leirós-Rodríguez R, Marqués-Sánchez MP, Martínez-Fernández MC, de Carvalho FO, Maciel LYS. Effectiveness of physical therapy interventions in women with dyspareunia: a systematic review and meta-analysis. BMC Womens Health. 2023 Jul 24;23(1):387. doi: 10.1186/s12905-023-02532-8. PMID: 37482613; PMCID: PMC10364425.
2. Sorensen J, Bautista KE, Lamvu G, Feranec J. Evaluation and Treatment of Female Sexual Pain: A Clinical Review. Cureus. 2018 Mar 27;10(3):e2379. doi: 10.7759/cureus.2379. PMID: 29805948; PMCID: PMC5969816.
3. Stępniak M., Jarząbek-Bielecka G.: Pochwica jako problem ginekologiczny i seksuologiczny. W: Nauka o płci. Zagadnienia wybrane,red.: G. Jarząbek-Bielecka; Wyd. I, UM Poznań 2012; 80-85
4. Haefner H.K. Report of the International Society for the Study of Vulvovaginal Disease terminology and classification of vulvodynia. J. Low. Genit. Tract Dis. 2007; 11: 48–49.
5. Jarząbek-Bielecka G, Pisarska-Krawczyk M, Kędzia W, Mizgier M, Friebe Z. Pochwica organiczna a wrodzone wady rozwojowe. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej. 2016;70:556-561.
6. Jarosław Pasek, Ewa Baszak-Radomańska, Marta Nowosad, Liliana Błaziak, Aleksander Sieroń. Wulwodynia jako zespół bólowy spowodowany dysfunkcją mięśni dna miednicy.