Przepony w ciele człowieka: przepona siodła, przepona ustna i przepona oczodołu

Przepona siodła

Przepona siodła to płytka opony twardej, która pokrywa siodło tureckie (wgłębienie w kości klinowej) i osłania przysadkę mózgową. Mimo niewielkich rozmiarów, ma istotne znaczenie neuroanatomiczne. Chroni przysadkę przed ciśnieniem płynu mózgowo-rdzeniowego. Stabilizuje oś podwzgórze–przysadka oraz utrzymuje prawidłowe ciśnienie w siodle tureckim. 

Budowa przepony siodła

• Znajduje się nad przysadką mózgową w obrębie środkowego dołu czaszki.
• Zbudowana z opony twardej, z otworem dla lejka przysadki (infundibulum).
• Oddziela przysadkę od przestrzeni podpajęczynówkowej.

Dysfunkcje przepony siodła

Zespół pustego siodła (ESS)

• Osłabiona lub niepełna przepona → płyn mózgowo-rdzeniowy spłaszcza przysadkę.
• Objawy: bóle głowy, zaburzenia hormonalne, problemy ze wzrokiem.

Guzy przysadki

Uciskają i deformują przeponę, powodując zaburzenia neuroendokrynne.

Leczenie zaburzeń przepony siodła

• ESS: najczęściej terapia hormonalna (gdy wystąpi niedoczynność przysadki).
• Guzy: leczenie operacyjne (przez zatokę klinową), czasem farmakologiczne

Fizjoterapia przepony siodła

• Po operacjach neurochirurgicznych: ćwiczenia ogólne, terapia równowagi, wspomaganie terapii hormonalnej.
• Terapie czaszkowo-krzyżowe (np. osteopatyczne) – brak twardych dowodów na skuteczność.

Przepona oczodołu (diaphragma orbitae / septum orbitale) 

Przepona oczodołu, znana także jako przegroda oczodołowa, to cienka struktura włóknista, która zamyka oczodół od strony przedniej i oddziela jego zawartość od tkanek powieki. Jest szczególnie istotna w ochronie gałki ocznej i kontrolowaniu szerzenia się infekcji i obrzęków. Przepona oczodołu to bariera chroniąca oko przed urazem i infekcją — jej integralność jest kluczowa dla zdrowia oczodołu i powiek.

Budowa przepony oczodołu

• Cienka błona zbudowana z tkanki łącznej włóknistej.
• Rozciąga się od brzegu oczodołu aż do: tarczek powiekowych (górnego i dolnego), mięśni powiek.
• Jest przedłużeniem okostnej oczodołu (periorbita).

Funkcje przepony siodła

Przepona oczodołu pełni kilka istotnych ról. Przede wszystkim chroni zawartość oczodołu – w tym gałkę oczną i tłuszcz oczodołowy – przed wysunięciem na zewnątrz. Stabilizuje powiekę i zapobiega wybrzuszaniu się tłuszczu oczodołowego. Pełni także funkcję bariery anatomicznej, która ogranicza szerzenie się stanów zapalnych: np. zapalenia powiek nie przechodzą łatwo w głąb oczodołu, jeśli przepona jest szczelna.

Zaburzenia przepony siodła

Przepuklina tłuszczu oczodołowego

• Osłabienie przegrody oczodołowej powoduje wypuklanie się tłuszczu oczodołowego przez powiekę.
• Objawy: wybrzuszenia w dolnej powiece, obrzęk, defekt kosmetyczny.

Zapalenie przedprzegrodowe i zapalenie oczodołu

• Zapalenie przedprzegrodowe (np. po urazie) – ogranicza się do obszaru przed przeponą.
• Zapalenie oczodołu (pozaprzegrodowe) – szerzy się za przeponę i może zagrażać życiu (ropień oczodołu, ucisk na nerw wzrokowy).

Zespół retrakcji powiek / ektropion

W wyniku uszkodzenia lub osłabienia przepony może dojść do zaburzeń ustawienia powieki.

Leczenie dysfunkcji przepony siodła

Fizjoterapia (pośrednia rola) przepony siodła

• Nie stosuje się bezpośredniej fizjoterapii przepony oczodołu.
• Możliwa rehabilitacja nerwu wzrokowego i funkcji oka po powikłaniach:
• Terapia widzenia,
• Terapia powiek i blizn po zabiegach (manualna, kinesiotaping).

Przepona ustna (łac. diaphragma oris) 

Przepona ustna to anatomiczna i funkcjonalna struktura tworząca dno jamy ustnej, zbudowana głównie z mięśni oraz powięzi. Choć nie jest klasyczną "przeponą" jak przepona oddechowa, to jej rozwartość, napięcie i ruchomość mają kluczowe znaczenie dla oddychania, mowy, połykania, żucia, postawy oraz – co często niedoceniane – równowagi czaszkowo-szyjno-żuchwowej.

Budowa przepony ustnej

Leży w dnie jamy ustnej, pomiędzy żuchwą a kością gnykową, tworząc mięśniowo-powięziowe dno jamy ustnej. Jest ściśle powiązana z językiem, gardłem, żuchwą oraz przeponą oddechową.

• Mięsień żuchwowo-gnykowy (m. mylohyoideus) - Główny mięsień przepony ustnej. Tworzy dno jamy ustnej – łączy się na środku w tzw. szwie środkowym (raphe).
• Mięsień bródkowo-gnykowy (m. geniohyoideus) - Leży powyżej m. żuchwowo-gnykowego; łączy bródkę żuchwy z kością gnykową.
• Mięsień dwubrzuścowy (m. digastricus) – brzusiec przedni. Wspomaga żuchwowo-gnykowy w otwieraniu ust i stabilizacji.
• Powięź szyjna i jama podjęzykowa - Struktury stabilizujące i przekazujące napięcia w układzie mięśniowo-powięziowym.

Funkcje i znaczenie przepony ustnej

• Podpora języka - Utrzymuje język w prawidłowej pozycji spoczynkowej (na podniebieniu).
• Udział w połykaniu i żuciu - Stabilizuje dno jamy ustnej i ułatwia ruch języka oraz żuchwy.
• Wspomaganie mowy i fonacji - Odpowiednie napięcie wspiera artykulację i rezonans.
• Oddychanie przez nos - Dzięki prawidłowej pozycji języka zapobiega oddychaniu przez usta.
• Udział w rozwoju czaszki i zgryzu (u dzieci) - Prawidłowa funkcja zapobiega wadom ortodontycznym
• Udział w porodzie - Dzięki otwartej głośni otwiera się dno miednicy.

Zaburzenia funkcji przepony ustnej

Objawy dysfunkcji przepony ustnej

• Oddychanie przez usta (zamiast przez nos),
• Zła pozycja języka (leży nisko zamiast na podniebieniu),
• Wady wymowy i trudności artykulacyjne,
• Problemy z połykaniem,
• Napięcie w dnie jamy ustnej,
• Wady zgryzu i wady czaszki twarzowej (u dzieci),
• Przewlekłe napięcie szyi i karku.

Typowe przyczyny dysfunkcji przepony ustnej

• Skrócone wędzidełko języka (ankyloglossia),
• Wady postawy i kompensacje oddechowe,
• Złe nawyki (np. ssanie palca, karmienie butelką),
• Urazy mechaniczne (np. po operacjach jamy ustnej),
• Przewlekły stres i napięcia mięśniowo-powięziowe.

Leczenie i fizjoterapia przepony ustnej

Główne cele terapii

• Przywrócenie prawidłowej pozycji języka,
• Poprawa funkcji żucia, połykania i mowy,
• Zbalansowanie napięcia mięśniowego w dnie jamy ustnej,
• Poprawa oddychania przez nos i integracja przepony ustnej z innymi przeponami.

Terapia miofunkcjonalna

• Ćwiczenia języka i mięśni jamy ustnej (np. podnoszenie języka na podniebienie),
• Trening połykania i oddychania przez nos,
• Niezbędna przy skróconym wędzidełku języka przed i po zabiegu frenotomii.

Fizjoterapia stomatologiczna i czaszkowo-krzyżowa

• Terapia powięziowa dna jamy ustnej,
• Mobilizacja stawów skroniowo-żuchwowych,
• Praca na napięciu żuchwy, szyi, krtani.

Ćwiczenia funkcjonalne

• Ćwiczenia korekcji postawy (np. ustawienie głowy i szyi),
• Nauka prawidłowego toru oddechowego (brzusznego),
• Trening napięcia i rozluźnienia przepony ustnej.

Współpraca interdyscyplinarna

• Logopeda (mowa, połykanie),
• Ortodonta (zgryz),
• Osteopata (napięcia powięziowe),
• Terapeuta integracji sensorycznej (u dzieci).