Żylaki w ciąży – rodzaje, przyczyny, objawy i profilaktyka

Żylaki u kobiet w ciąży

Żylaki to częste zjawisko, które dotyczy nawet 30–50% kobiet w ciąży. Najczęściej pojawiają się żylaki kończyn dolnych, ale mogą występować także w obrębie sromu, pochwy, pośladków czy odbytu (żylaki odbytu – hemoroidy). Ich powstawanie jest związane ze zmianami hormonalnymi, zwiększonym obciążeniem układu żylnego, predyspozycją genetyczną oraz działaniem rosnącej macicy na naczynia krwionośne.

Czym są żylaki? Żylaki w ciąży to naturalna konsekwencja zmian zachodzących w organizmie kobiety. Choć rzadko stanowią zagrożenie, mogą powodować znaczny dyskomfort. Kluczowe znaczenie ma zapobieganie, ruch i odpowiednia pielęgnacja nóg, które poprawiają krążenie i zapobiegają ryzykom powikłań. W większości przypadków po zakończeniu ciąży żylaki cofają się samoistnie, a organizm powraca do równowagi.

Dlaczego w ciąży pojawiają się żylaki?

Podstawową przyczyną żylaków jest zaburzenie odpływu krwi żylnej z miednicy lub kończyn dolnych do serca. W ciąży mechanizm ten jest szczególnie nasilony z kilku powodów:

1. Wpływ hormonów – Wysokie stężenie progesteronu działa rozluźniająco na ściany naczyń krwionośnych, powodując ich rozszerzenie i zmniejszenie napięcia. Żyły stają się bardziej podatne na rozciąganie, a zastawki żylne (które zapobiegają cofaniu się krwi) pracują mniej wydajnie.

2. Zwiększona objętość krwi krążącej – W czasie ciąży ilość krwi w organizmie kobiety wzrasta o około 30–50%. Większa objętość krwi oznacza większe ciśnienie w naczyniach, szczególnie w kończynach dolnych.

3. Ucisk rosnącej macicy – Wraz z rozwojem płodu macica stopniowo uciska żyłę główną dolną oraz żyły biodrowe, utrudniając odpływ krwi z nóg i miednicy do serca. W efekcie krew cofa się i gromadzi w żyłach kończyn dolnych, powodując ich poszerzenie.

4. Czynniki mechaniczne i posturalne – W ciąży dochodzi również do zmian w postawie ciała – przesunięcie środka ciężkości i osłabienie mięśni brzucha mogą pogarszać przepływ żylny. Dodatkowo długotrwałe stanie lub siedzenie w jednej pozycji nasila zastój krwi.

Objawy żylaków w ciąży

Pierwsze objawy żylaków to uczucie ciężkości, napięcia i bólu nóg, które narastają pod koniec dnia. Z czasem mogą pojawić się:

• obrzęki kończyn dolnych, szczególnie wokół kostek,
• widoczne, poszerzone i uwypuklone żyły na łydkach lub udach,
• uczucie ciepła i mrowienia,
• kurcze mięśni łydek, szczególnie w nocy.

W przypadku żylaków sromu lub pochwy kobieta może odczuwać ból, pieczenie, uczucie rozpierania w kroczu, a nawet dyskomfort podczas chodzenia lub współżycia.

Żylaki same w sobie nie są niebezpieczne, ale mogą powodować duży dyskomfort. W rzadkich przypadkach ich powikłaniem może być zakrzepowe zapalenie żył powierzchownych (objawiające się bólem, zaczerwienieniem i ociepleniem skóry wzdłuż żyły) lub zakrzepica żył głębokich, która stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia matki.

Żylaki odbytu, czyli hemoroidy w ciąży

W czasie ciąży organizm kobiety ulega ogromnym zmianom hormonalnym i mechanicznym, które mają na celu podtrzymanie i rozwój ciąży. Niestety, te same zmiany mogą sprzyjać powstawaniu żylaków. Szczególną odmianą żylaków są hemoroidy, czyli poszerzone sploty żylne odbytu. Występują u wielu kobiet w trzecim trymestrze lub po porodzie.  

Zazwyczaj cofają się one po porodzie, gdy ciśnienie w jamie brzusznej spada i układ krążenia wraca do normy. Można dodatkowo zastosować metodę odprowadzania hemoroidów do wnętrza odbytu oraz ćwiczenia zwieracza, aby przyspieszyć obkurczanie się żylaków. Gdy żylaki są w środku, ściany odbytnicy wywierają nacisk na powiększone naczynia żylne, a ćwiczenia jeszcze mocniej je obkurczają.  Niekiedy lekarze decydują się na podanie jednorazowej dawki heparyny w zastrzyku. 

Przyczyny hemoroidów w ciąży

• wzrost ciśnienia w jamie brzusznej (ucisk macicy, parcie przy zaparciach),
• działanie hormonów rozluźniających naczynia,
• długie przebywanie w pozycji siedzącej,
• zaparcia – bardzo częsty problem w ciąży.

Objawy hemoroidów w ciąży

• ból, pieczenie i świąd,
• uczucie niepełnego wypróżnienia,
• krwawienie z odbytu (jasnoczerwona krew na papierze),
• obrzęk i wyczuwalne guzki w okolicy odbytu.

Żylaki sromu w ciąży

Żylaki sromu pojawiają się najczęściej w drugim i trzecim trymestrze ciąży. Są wynikiem zwiększonego ciśnienia żylnego w obrębie miednicy i krocza. 

Przyczyny:

• wzrost poziomu progesteronu, który rozluźnia ściany naczyń,
• ucisk macicy na żyły biodrowe i żyłę główną dolną, utrudniający odpływ krwi,
• zwiększony przepływ krwi w rejonie narządów płciowych,
• ciąża wielopłodowa lub duża masa płodu, zwiększająca nacisk na naczynia.

Objawy:

• uczucie ciężkości, pełności i rozpierania w kroczu,
• obrzęk warg sromowych,
• poszerzone, widoczne, niebieskawe żyły w okolicy sromu,
• ból lub pieczenie przy siedzeniu, chodzeniu, współżyciu czy pod koniec dnia.

Żylaki sromu są niebezpieczne głównie ze względu na ryzyko pęknięcia podczas porodu, dlatego wymagają obserwacji przez lekarza. Zwykle jednak ustępują samoistnie po porodzie.

Profilaktyka i leczenie żylaków w ciąży

W większości przypadków żylaki w czasie ciąży nie wymagają leczenia inwazyjnego i ustępują samoistnie po porodzie. Jednak odpowiednia profilaktyka i higiena życia mogą znacząco zmniejszyć ich nasilenie i dolegliwości.

Zalecenia obejmują:

• Regularny ruch i aktywność fizyczna – spacery, pływanie, joga dla ciężarnych czy ćwiczenia rozciągające poprawiają krążenie.
• Unikanie długiego stania lub siedzenia – należy często zmieniać pozycję i unikać zakładania nogi na nogę.
• Odpoczynek z nogami uniesionymi do góry – poprawia odpływ krwi żylnej.
• Noszenie pończoch uciskowych (kompresyjnych) – wspiera pracę pompy mięśniowej i zapobiega zastojom.
• Lekkostrawna, zdrowa dieta bogata w błonnik – zapobiega zaparciom i zmniejsza ciśnienie w jamie brzusznej.
• Unikanie wysokich temperatur – gorące kąpiele i sauny sprzyjają rozszerzaniu naczyń.
• Zimne okłady na srom lub okolice odbytu – zmniejszają obrzęk i ból.
• Delikatna higiena – unikać drażniących kosmetyków, myć się letnią wodą.
• Pozycje odciążające w ciąży – np. pozycja klęk–podpór (kolana i łokcie na podłodze) zmniejsza ucisk macicy na żyły miednicy.

Leczenie żylaków w razie nasilonych dolegliwości - lekarz może zalecić preparaty żylne (np. z diosminą lub rutyną), które wzmacniają ściany naczyń i poprawiają ich elastyczność. W ciąży dobór leku zawsze musi być jednak ostrożny i skonsultowany z lekarzem prowadzącym.

Żylaki po porodzie

Po porodzie żylaki często stopniowo się cofają, gdy macica przestaje uciskać naczynia i ustępuje działanie hormonów ciążowych. Jeśli jednak utrzymują się przez kilka miesięcy, są bolesne lub się powiększają, warto sprawdzić je za pomocą badania USG Dopplera i odbyć konsultację u lekarza flebologa, by ocenić wydolność układu żylnego. W niektórych przypadkach konieczne może być leczenie specjalistyczne, w tym chirurgiczne – np. skleroterapia lub zabieg laserowy – jednak dopiero po zakończeniu okresu karmienia piersią.

Rola fizjoterapii uroginekologicznej w leczeniu i profilaktyce żylaków

Fizjoterapia uroginekologiczna odgrywa ogromną rolę w łagodzeniu objawów żylaków w ciąży oraz profilaktyce ich powikłań. Odpowiednio dobrane techniki poprawiają krążenie żylne, redukują ciśnienie w miednicy i uczą kobietę świadomego kontrolowania mięśni dna miednicy.

Terapia oddechowa i regulacja ciśnienia wewnątrzbrzusznego

• Nauka prawidłowego toru oddechowego (oddech dolnożebrowy, przeponowy).
• Prawidłowy oddech obniża ciśnienie w jamie brzusznej i wspomaga przepływ krwi żylnej z miednicy i kończyn.
• Pomaga uniknąć nadmiernego parcia przy wypróżnianiu i podczas porodu.

Ćwiczenia aktywujące pompę mięśniową

• Delikatne ćwiczenia nóg, pośladków i mięśni łydek poprawiają powrót żylny.
• Ruchy stóp (krążenia, wspięcia na palce, zgięcia) można wykonywać nawet siedząc lub leżąc.

Terapia manualna i drenaż limfatyczny

• Fizjoterapeuta może wykonać bezpieczny drenaż limfatyczny nóg i miednicy, który zmniejsza obrzęki i uczucie ciężkości nóg. (rękawy limfatyczne)
• Drenaż ten poprawia krążenie, usuwa zastój płynów i łagodzi ucisk w obrębie sromu.

Ćwiczenia mięśni dna miednicy (mięśnie Kegla)

• Wzmacniają mięśnie odpowiedzialne za utrzymanie prawidłowego ciśnienia i wspomagają krążenie w obrębie miednicy.
• Ułatwiają także poród i regenerację po nim.
• Ważne: ćwiczenia muszą być wykonywane pod okiem fizjoterapeuty, by nie powodowały nadmiernego napięcia, które może pogarszać odpływ krwi.

Pozycje odciążające

• Fizjoterapeuta uczy pozycji zmniejszających ciśnienie w miednicy (np. pozycja boczna, klęk–podpór, leżenie z nogami wyżej).
• Te pozycje poprawiają odpływ żylny i przynoszą ulgę w bólu.

Rola fizjoterapii uroginekologicznej po porodzie

Po porodzie fizjoterapia w obrębie naczyń żylnych pomaga:

• przywrócić równowagę ciśnienia wewnątrzbrzusznego,
• odbudować siłę mięśni dna miednicy,
• poprawić elastyczność naczyń i przepływ krwi,
• zmniejszyć ryzyko nawrotu.

Fizjoterapeuta może też zastosować terapię blizny po nacięciu lub pęknięciu krocza, aby poprawić krążenie i zapobiec zrostom utrudniającym przepływ krwi.