Biofeedback EMG w fizjoterapii uroginekologicznej i terapii mięśni dna miednicy

Biofeedback EMG to rodzaj sprzężenia zwrotnego oparty na wykorzystaniu sygnału EMG. Służy do badania i terapii czynności bioelektrycznej mięśni oraz nerwów: ocenia ich reakcję na bodziec elektryczny wprowadzany za pomocą np. elektrody dopochwowej lub samoprzylepnej. Przy wykorzystaniu tej techniki można zbadać napięcie spoczynkowe oraz skurcz mięśni. Biologiczne sygnały generowane przez ciało, takie jak aktywność mięśniowa, prezentowane są wizualnie lub dźwiękowo przy użyciu aparatury rejestrującej np. na ekranie komputera, aby pacjent mógł świadomie kontrolować te procesy i nauczyć się na nie wpływać.

W rehabilitacji biofeedback znany jest od ponad pięćdziesięciu lat. Służy do torowania prawidłowych wzorców ruchowych po urazie lub uszkodzeniu. Technika ta dostarcza pacjentowi w czasie rzeczywistym biologicznej informacji zwrotnej o jego pracy, w innym przypadku informacja ta byłaby nieznana.

Jak wygląda trening z biofeedback EMG?

RTUS biofeedback, czyli biologiczne sprzężenie zwrotne w czasie rzeczywistym (ang. real time ultrasound imaging) polega na wysyłaniu krótkich sygnałów ultradźwiękowych do ciała pacjenta i rejestracji ich echa. Dzięki temu widoczny jest obraz struktur wewnętrznych. Pacjent widzi na ekranie monitora informację dotyczącą pracy mięśni. Może wtedy uczyć się kontrolować te mięśnie poprzez odpowiednie ćwiczenia i techniki relaksacyjne.

Jakie jest zastosowanie biofeedbacku w fizjoterapii uroginekologicznej i treningu mięśni dna miednicy?

Fizjoterapia uroginekologiczna wykorzystuje EMG biofeedback do badania i terapii mięśni dna miednicy. Z użyciem tej techniki można nauczyć pacjentkę świadomej aktywacji mięśni, co pomoże poprawić siłę mięśniową, a także nauczy relaksacji mięśni dna miednicy. Należy pamiętać, że jest to komfortowa i nieinwazyjna metoda.

Trening biofeedbacku w fizjoterapii uroginekologicznej może pomóc pacjentom we wzmocnieniu siły i funkcji mięśni dna miednicy, co z kolei może przynieść ulgę w przypadku problemów z nietrzymaniem moczu, bólem miednicy czy zaburzeniami seksualnymi.

Dla kogo biofeedback EMG dna miednicy?

Biofeedback to metoda treningu idealna dla kobiet:

• które mają problem z wygenerowaniem prawidłowego skurczu swoich mięśni,
• którym trudno zlokalizować mięśnie dna miednicy,
• ze wzmożonym napięciem mięśni dna miednicy, które nie potrafią samodzielnie efektywnie go rozluźnić.

Jaka metoda terapii jest najlepsza w leczeniu wysiłkowego nietrzymania moczu (WNM) ? Ćwiczenia, biofeedback i elektrostymulacja w fizjoterapii.

Wysiłkowe nietrzymanie moczu to mimowolne wycieki, które pojawiają się podczas wykonywania czynności zwiększających ciśnienie w jamie brzusznej np. podczas kaszlu. Jakie metody są wykorzystywane w terapii tej dolegliwości?

Burs wykazał, że u osób z nietrzymaniem moczu wykonujących ćwiczenia, uzyskano 54-procentową poprawę. Grupa wykonująca ćwiczenia w połączeniu z biofeedbackiem, uzyskała 64-procentową poprawę. Natomiast w grupie osób, która nie była leczona, nastąpiło nasilenie objawów u 9% badanych.

Biofeedback poprawia działanie mięśni w kilku aspektach: szybkości reakcji, siły skurczu, wytrzymałości i oporu. Dzięki temu treningowi podlegają zarówno włókna szybkokurczliwe, jak i włókna wolnokurczliwe. W różnych badaniach efektywność BFB w nietrzymaniu moczu (wysiłkowym, mieszanym, z naglącego parcia) szacowano na 38–81%.

Aukee wykazała, że leczenie metodą biofeedbacku po 12 tygodniach zwiększyła aktywność mięśni dna miednicy w badaniu EMG, szczególnie w pozycji leżącej. Zmniejszył się także wskaźnik wycieku moczu. W grupie osób leczonych z wykorzystaniem BFB wyniki były wyższe niż w grupie pacjentów pacjentów wykonujących tylko ćwiczenia dna miednicy w domu.

W 7 - letnich badaniach, podczas których obserwowano 390 kobiet - 80% z WNM oraz parciem na mocz (20%), stwierdzono wysoką wysoką efektywność metody biofeedbacku i ćwiczeń mięśni dna miednicy. Efektywność była zarówno w czasie terapii, jak i po jej zakończeniu. Po 3 latach 71% pacjentek potwierdziło utrzymywanie się efektów terapii. WNM III stopnia występowało przed terapią u 60%, II stopnia – 21% a I stopnia – 10%. Po terapii stopień WNM III utrzymał się tylko u 5% badanych kobiet, II stopień u 19%, a I stopień u 26% [7].

W zależności od danego przypadku terapia fizjoterapeutyczna i jej efekty mogą całkowicie cofnąć decyzję o zabiegu chirurgicznym. BFB można łączyć z innymi metodami terapeutycznymi m.in. perinometrem mierzącym ciśnienie lub elektromiografią (EMG). Aby zwiększyć siłę skurczu zalecana jest elektrostymulacja mięśni dna miednicy np. elektrostymulacja TENS.

Na rynku istnieje wiele narzędzi do biofeedbacku i elektrostymulacji w fizjoterapii mięśni dna miednicy, dzięki którym pacjentka może kontynuować trening dna miednicy w domu po ustaleniu z fizjoterapeutą najlepszych parametrów. Są to małe, przenośne urządzenia wygodne w użyciu.

W jakich problemach pomaga biofeedback?

Biofeedback EMG dna miednicy może być pomocny u pacjentek z poniższymi problemami uroginekologicznymi: 
1. Nietrzymanie moczu: biofeedback pomaga wzmocnić mięśnie dna miednicy, co może poprawić kontrolę nad zwieraczem cewki moczowej i pęcherzem oraz zmniejszyć epizody popuszczania moczu.
2. Zaburzenia funkcji seksualnych: poprzez trening mięśni dna miednicy, biofeedback może pomóc w poprawie funkcji seksualnych, takich jak zaburzenia erekcji czy dyspareunia (ból podczas stosunku).
3. Ból miednicy: terapia biofeedbackem może pomóc pacjentom w rozluźnieniu
napiętych mięśni dna miednicy i zmniejszeniu bólu miednicy.
4. Poporodowe problemy z siłą mięśni dna miednicy: po ciąży i porodzie wiele
kobiet doświadcza osłabienia mięśni dna miednicy, co dalej może prowadzić do wycieków moczu oraz obniżenia narządów miednicy mniejszej. Biofeedback może być skuteczną metodą przywracania siły i funkcji tych mięśni.
5. Zaburzenia wydalnicze: biofeedback może być stosowany w leczeniu zaparć, nietrzymania stolca, nadmiernego napięcia mięśniowego pęcherza czy interaktywnych dysfunkcji poniższego odcinka przewodu pokarmowego i układu moczowo-płciowego.

Biofeedback w terapii dna miednicy jest zatem wszechstronną metodą, która może pomóc diagnostyce i leczeniu schorzeń uroginekologicznych i problemach związanych z układem moczowo-płciowym. Jest to zazwyczaj skuteczne uzupełnienie innych form leczenia, takich jak ćwiczenia, terapia manualna lub farmakoterapia.

Piśmiennictwo:
1. Villet R., Salet-Lizee D., Zafiropulo M. Wysiłkowe nietrzymanie moczu u kobiet. PZWL, Warszawa 2003.
2. Borowicz, A. M., & Wieczorowska-Tobis, K. (2010). Metody fizjoterapeutyczne w leczeniu nietrzymania moczu. Gerontologia polska, 18(3), 114-119.
3. Krzysztoszek, K., & Truszczyńska-Baszak, A. (2018). Fizjoterapia w wysiłkowym nietrzymaniu moczu u kobiet–przegląd piśmiennictwa oraz propozycja protokołu postępowania. Medical Rehabilitation, 21(4), 60-67.
4. Burgio KL, Engel BT. Biofeedback-assisted behavioral training for elderly men and women. J Am Geriatr Soc 1990; 38: 338.
5. Payne Ch. Biofeedback for community-dwelling individuals with urinary incontinence. Urology 1998; 51 (Suppl. 2A): 35-9.
6. Herderschee R, Hay-Smith EJ, Herbison GP, Heineman MJ. Feedback or biofeedback to augment pelvic floor muscle training for urinary incontinencein women. Cochrane Database Syst Rev 2011; 6: CD 009252.
7. Neumann PB, Grimmer KA, Deenadayalan Y. Pelvic floor muscle training and
adjunctive therapies for the treatment of stress urinary incontinence in women: a systematic review BMC Womens Health. 2006; 6: 11 [PubMed].
8. Chmielewska, D., Kwaśna, K., Piecha, M., Halski, T., Taradaj, J., Kubacki, J., & Skrzypulec-Plinta, V. (2012). Wybrane metody zachowawczego leczenia wysiłkowego nietrzymania moczu-aktualne poglą dy. Część 1. Menopausal Review/Przegląd Menopauzalny, 11(4).