Zachowawcze leczenie nietrzymanie stolca - biofeedback i elektrostymulacja mięśni dna miednicy

Na czym polega leczenie nietrzymania stolca za pomocą metody biofeedback?

Biofeedback ciśnieniowy dna miednicy

Biofeedback w leczeniu nietrzymania stolca może być prowadzony różnymi metodami. Jedna z metod polega na wykorzystaniu sondy balonikowej, która jest umieszczona w odbytnicy. Dzięki niej można rejestrować zmiany ciśnienia w odbytnicy podczas jej rozciągania wraz z jednoczesnym pomiarem ciśnień w kanale odbytu. Jest ona szczególnie pomocna dla pacjentów, u których występuje upośledzenie czucia w zakresie ścian odbytnicy i okolicy pararektalnej.

Jeżeli pacjent będzie odczuwał rozciąganie odbytnicy wraz ze wzrostem ciśnienia w  odbytnicy widocznym na aparaturze może w sposób świadomy zacisnąć zewnętrzny zwieracz  odbytu. Wytwarza się wówczas mechanizm odruchowy. Terapia zawierająca ćwiczenia trwa zazwyczaj kilka sesji - co tydzień - trwających 45 - 60 minut. Podczas sesji pacjent wykonuje zaciskanie mięśni zwieraczy odbytu około 50 - 100 razy. Zachęca się także pacjenta do wykonywania zaleconych ćwiczeń w domu.

Biofeedback EMG w terapii dna miednicy (elektromiografia)

Inną metodą wykorzystującą biofeedback jest elektromiografia EMG dna miednicy. Podczas zabiegu elektroda umieszczona w kanale odbytu i wykonywanie ćwiczeń mięśni dna miednicy. Elektroda będzie rejestrowała aktywność elektryczną mięśnia zwieracza zewnętrznego odbytu podczas skurczu. Celem tych ćwiczeń jest zwiększenie siły zwieracza zewnętrznego odbytu.

W przypadku obu metod pacjent prowadzi także dziennik objawów, dzięki któremu można monitorować postępy terapii. Dziennik zawiera informacje dotyczące częstości i kontroli oddawania stolca, konsystencji, częstość występowania nietrzymania stolca, momentów, w których konieczne było oddanie stolca. Zapisuje także informacje dotyczące przyjmowanych leków, czasu i rodzaju posiłku, diety. 

Kiedy terapia biofeedback jest najskuteczniejsza?

W zależności od przyczyny nietrzymania stolca terapia ta jest najskuteczniejsza:

• u pacjentów po zabiegach chirurgicznych (hemoroidektomia, uszkodzenie okolicy  zwieraczy). Jej skuteczność jest bardzo wysoka i sięga według badań 90%.
• uszkodzenie rdzenia kręgowego - poprawa u ok. 45% pacjentów

Trening biofeedback w terapii mięśni dna miednicy nie będzie zbyt skuteczny u osób, u których ubytek zwieraczy przekracza ⅓ obwodu. Może być także mniej skuteczny u osób z cukrzycą.

Jakie są cele terapii biofeedback w treningu mięśni dna miednicy?

1. Wzmocnienie mięśni dna miednicy - przepony miednicy. Jest to jedna z pierwszych z wyboru metod stosowana w schorzeniu takim jak nietrzymanie stolca.
2. Zwiększenie siły skurczu zwieraczy odbytu. 
3. Odpowiednia funkcja zwieraczy odbytu w odpowiedzi na rozciąganie ścian odbytnicy. 
4. Polepszenie wrażliwość ścian odbytnicy na rozciąganie. Jest to istotne w  mechanizmie trzymania stolca. 
5. Wyjaśnienie pacjentowi jak działa mechanizm trzymania stolca, jak wygląda trening biofeedback, tak aby osiągnąć jak najlepszy efekt poprzez odpowiednią motywację i  przygotowanie pacjenta.

Terapia biofeedback w nietrzymaniu stolca prowadzi do poprawy zarówno funkcji sensorycznych, jak i motorycznych. Biofeedback pozwala także zmienić nieprawidłowe nawyki toaletowe, które towarzyszą defekacji; związane z zaparciami (silne parcie) lub objawami nietrzymania stolca.

Elektrostymulacja mięśni dna miednicy mniejszej

Jeżeli nie występują ubytki morfologiczne (w zwieraczach), a siła skurczu jest obniżona i obwodowe unerwienie jest upośledzone można zastosować elektrostymulację. Elektrostymulacja w nietrzymaniu stolca polega na umieszczeniu sondy doodbytniczej w kanale odbytu. Sonda jest podłączona pod elektrostymulator. Urządzenie przekazuje impuls, który jest odpowiednio dobrany pod względem  częstotliwości, natężenia i amplitudy - do elektrody. Następuje wówczas skurcz mięśni które są stymulowane - w tym przypadku skurcz zwieraczy.

Czy elektrostymulacja boli?

Elektrostymulacja nie jest bolesną terapią. Skurcz mięśni odbywa się do granicy bólu. Pacjent zgłasza fizjoterapeucie podczas ustawiania parametrów, gdy skurcz jest dla niego bolesny. Terapia ta nie powinna dawać dolegliwości bólowych.

Czy metody leczenia takie jak elektrostymulacja i biofeedback stosuje się razem czy oddzielnie?

Elektrostymulacja może być stosowana wraz z biofeedbackiem lub oddzielnie. Obydwie metody terapii - biofeedback i elektrostymulacja - zdecydowanie poprawiają siłę skurczu zwieraczy, zmniejszając lub eliminując problem nietrzymania stolca. Są to metody rekomendowane jako pierwsze w problemach nietrzymania stolca. Skuteczność biofeedbacku jest wysoka - sięga do 90%. W problemie nietrzymania stolca metody zachowawcze powinny poprzedzać ewentualne leczenie operacyjne. Powinny być zastosowane minimum 6 miesięcy - w razie ich niepowodzenia dopiero wówczas powinien  być rozważony zabieg operacyjny. 

Do kogo udać się na terapię biofeedback lub elektrostymulacji?

W problemie nietrzymania stolca terapię prowadzi fizjoterapauta uroginekologiczny specjalizujący się w fizjoterapii proktologicznej. Ten specjalista będzie miał odpowiednią wiedzę, umiejętności oraz sprzęt, aby przeprowadzić zarówno badanie diagnostyczne, jak i zaplanować plan terapii. Leczenie zachowawcze powinno trwać minimum 6 miesięcy przed  ewentualną operacją. Terapia biofeedback osiąga wysokie wyniki skuteczności - do 90% (niektóre dane podają 75% - co jest bardzo wysokim wynikiem).

Piśmiennictwo:
 1. Herman, R., Wałęga, P., & Widera, A. (2004). Biofeedback jako zachowawcza  metoda leczenia nietrzymania stolca.
 2. Fizjoterapia w uroginekologii. N.Kuciel, D.Markowska i in., Warszawa 2024