Zespół bolesnego pęcherza, czyli śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego. Objawy, przyczyny, leczenie

Kluczowe jest zrozumienie, że ból w obrębie pęcherza moczowego nie zawsze oznacza zakażenie i nie zawsze da się go „wyleczyć antybiotykiem”. W wielu przypadkach konieczne jest podejście interdyscyplinarne, obejmujące zarówno leczenie medyczne, jak i fizjoterapię uroginekologiczną oraz modyfikację stylu życia.

Czym jest zespół bolesnego pęcherza?

Zespół bolesnego pęcherza moczowego to przewlekły stan charakteryzujący się zespołem objawów takie jak:

• ból, dyskomfort lub uczucie ucisku w obrębie pęcherza i miednicy,
• nasilanie objawów wraz z wypełnianiem pęcherza,
• ustępowanie lub zmniejszenie bólu po mikcji,
• brak uchwytnej infekcji lub innej jednoznacznej przyczyny w badaniach.

Rozpoznanie stawia się zwykle wtedy, gdy objawy utrzymują się co najmniej 6 tygodni, a standardowe leczenie infekcji nie przynosi poprawy.

Śródmiąższowe zapalenie pęcherza – objawy

Ból pęcherza i miednicy

Najbardziej charakterystycznym objawem jest bólem w okolicy nadłonowej (zlokalizowany nad spojeniem łonowym), w podbrzuszu, kroczu lub w obrębie miednicy mniejszej. Ból może mieć charakter:

• tępy,
• piekący,
• rozpierający,
• ciągnący.

U części pacjentek ból promieniuje do krzyża, pachwin lub ud.

Częstomocz i naglące parcie

Pacjentki z zespołem bolesnego pęcherza często oddają mocz bardzo często – nawet kilkanaście lub kilkadziesiąt razy na dobę – przy jednocześnie niewielkich objętościach moczu. Towarzyszy temu naglące parcie na mocz, które nie zawsze przynosi ulgę po mikcji.

Brak poprawy po antybiotykach

Jednym z sygnałów ostrzegawczych jest brak trwałej poprawy mimo wielokrotnego leczenia skierowanego przeciw bakterii oraz ujemne posiewy moczu.

Objawy towarzyszące

Zespół bolesnego pęcherza często współistnieje z innymi dolegliwościami, takimi jak:

• ból podczas stosunku,
• bolesne miesiączki,
• zespół jelita drażliwego,
• bóle mięśniowo-powięziowe,
• nadmierne napięcie mięśni dna miednicy mniejszej.

Przyczyny i mechanizmy zespołu bolesnego pęcherza

Uszkodzenie bariery ochronnej pęcherza

Jedna z teorii zakłada, że u pacjentek z PBS dochodzi do uszkodzenia warstwy ochronnej śluzówki pęcherza moczowego (warstwy GAG), co może prowadzić do nadmiernej przepuszczalności i drażnienia ścian pęcherza moczowego przez składniki moczu. 

Nadwrażliwość układu nerwowego

Coraz więcej badań wskazuje na rolę sensytyzacji ośrodkowej i obwodowej, czyli nadmiernej reaktywności układu nerwowego na bodźce. Pęcherz reaguje bólem nawet na fizjologiczne wypełnianie.

Czynniki zapalne i immunologiczne

U części pacjentek obserwuje się cechy przewlekłego stanu zapalnego o niskim nasileniu oraz zaburzenia odpowiedzi immunologicznej.

Współistniejące napięcie mięśni dna miednicy

Przewlekły ból pęcherza bardzo często prowadzi do odruchowego wzrostu napięcia mięśni dna miednicy, co dodatkowo nasila dolegliwości bólowe i parcie.

Ból pęcherza moczowego w ciąży

Ból pęcherza w ciąży bywa szczególnie trudny diagnostycznie. Z jednej strony częstomocz i ucisk są zjawiskiem fizjologicznym, z drugiej – nie należy ignorować bólu, pieczenia czy dyskomfortu, zwłaszcza gdy nie potwierdza się infekcja.

U kobiet z wcześniej rozpoznanym zespołem bolesnego pęcherza ciąża może:

• nasilić objawy (na skutek zmian hormonalnych i mechanicznych),
• złagodzić objawy,
• nie wpłynąć istotnie na przebieg choroby.

W ciąży kluczowe znaczenie mają metody zachowawcze, edukacja i bezpieczna fizjoterapia.

Ból pęcherza po stosunku

Ból pęcherza po współżyciu jest częstym objawem u pacjentek z PBS. Może wynikać z:

• mechanicznego podrażnienia pęcherza,
• nadwrażliwości nerwowej,
• współistniejącego nadmiernego napięcia mięśni dna miednicy,
• bólu przeniesionego z narządów sąsiednich.
• Objawy mogą pojawiać się bezpośrednio po stosunku lub kilka godzin później i utrzymywać się nawet przez kilka dni.

Diagnostyka zespołu bolesnego pęcherza

Diagnostyka ma charakter wykluczający (czyli ma za zadanie wykluczyć kolejne możliwe przyczyn objawów, aby zawęzić poszukiwania i ostatecznie dotrzeć do prawidłowej diagnozy) i obejmuje:

• szczegółowy wywiad,
• badanie ogólne moczu i posiew moczu,
• badanie ginekologiczne lub urologiczne,
• ocenę dna miednicy,
• w wybranych przypadkach cystoskopię.

Coraz większą rolę odgrywa ocena funkcjonalna i analiza objawów w kontekście napięcia mięśniowo-powięziowego.

Domowe sposoby łagodzenia objawów

Domowe metody nie zastępują leczenia, ale mogą znacząco zmniejszyć nasilenie objawów:

• prowadzenie dzienniczka mikcji,
• unikanie produktów drażniących pęcherz (kawa, alkohol, ostre przyprawy),
• regularne, ale nie nadmierne nawodnienie,
• techniki relaksacyjne i oddech przeponowy,
• ciepłe okłady w okolicy podbrzusza lub krzyża.

Metody leczenia zespołu bolesnego pęcherza

Fizjoterapia uroginekologiczna

Fizjoterapia jest jednym z kluczowych elementów leczenia PBS, zwłaszcza gdy współistnieje nadmierne napięcie mięśni dna miednicy. Terapia może obejmować:

• ocenę napięcia mięśniowego,
• terapię manualną,
• pracę z powięzią i tkankami miednicy,
• reedukację oddechu,
• naukę technik rozluźniania i kontroli parcia.

Celem nie jest wzmacnianie mięśni, lecz ich normalizacja.

Leczenie farmakologiczne

W zależności od obrazu klinicznego stosuje się:

• leki przeciwbólowe,
• leki modulujące przewodnictwo nerwowe,
• preparaty doustne lub dopęcherzowe odbudowujące warstwę ochronną pęcherza.

Terapie dopęcherzowe

U części pacjentek stosuje się wlewki dopęcherzowe z substancji łagodzących i ochronnych, które mają zmniejszyć podrażnienie nabłonka pęcherza. 

Leczenie psychologiczne i praca z bólem

Przewlekły ból wpływa na układ nerwowy i emocjonalny. Wsparcie psychologiczne, terapia poznawczo-behawioralna czy terapia bólu mogą znacząco poprawić efekty leczenia.

Leczenie operacyjne

Zarezerwowane jest dla bardzo ciężkich, opornych na leczenie przypadków i stosowane rzadko.

Rokowanie

Zespół bolesnego pęcherza jest schorzeniem przewlekłym, ale u wielu pacjentek możliwe jest znaczne zmniejszenie objawów i poprawa jakości życia. Najlepsze efekty daje podejście indywidualne, długofalowe i interdyscyplinarne.

Podsumowanie

Zespół bolesnego pęcherza to realny problem zdrowotny, który wymaga uważnej diagnostyki i kompleksowego leczenia. Ból pęcherza nie jest „w głowie” i nie powinien być ignorowany. Wczesne rozpoznanie oraz odpowiednio dobrana terapia pozwalają odzyskać kontrolę nad objawami i codziennym funkcjonowaniem.

Bibliografia

1. Hanno P. M., Erickson D., Moldwin R., Faraday M. M.  Diagnosis and treatment of interstitial cystitis/bladder pain syndrome. Journal of Urology, 193(5), 1545–1553.

2. Clemens J. Q., Erickson D. R., Varela N. P. Interstitial cystitis/bladder pain syndrome. Journal of Urology, 202(3), 556–563.

3. ACOG Practice Bulletin No. 213 Chronic pelvic pain. Obstetrics & Gynecology, 135(3), e98–e109.

4. FitzGerald M. P., Kotarinos R. Pelvic floor physical therapy for patients with interstitial cystitis. Urology, 70(6), 16–20.

5. International Continence Society (ICS) Bladder Pain Syndrome – terminology and clinical guidelines.