Cewka moczowa żeńska i męska - budowa oraz funkcje

Czym jest cewka moczowa?

Cewka moczowa to niewielka, ale niezwykle istotna część układu moczowego u mężczyzn i kobiet. Pełni ona kluczową rolę w procesie wydalania moczu z organizmu. Warto wiedzieć więcej na temat tej ważnej struktury, aby zadbać o jej prawidłowe funkcjonowanie.

 

Podstawowa budowa i funkcje cewki moczowej

Cewka moczowa to przewód, który odprowadza mocz z pęcherza moczowego na zewnątrz ciała (wyprowadza mocz na zewnątrz organizmu). W zależności od płci ma różną długość. U mężczyzn jest dłuższa niż u kobiet - mierzy około 20 cm, a u kobiet około 4 cm. Różnica wynika z faktu, że u mężczyzn cewka moczowa przebiega przez całą długość prącia - jest to przewód moczowo-płciowy. Lokalizacja cewki moczowej różni się w zależności od płci.

Główne funkcje cewki moczowej to:

• odprowadzanie moczu z pęcherza moczowego,
• zapobieganie cofaniu się moczu do pęcherza,
• utrzymywanie prawidłowego ciśnienia w układzie moczowym.

 

  

Jak wygląda cewka moczowa u kobiet?

W przypadku kobiet długość cewki moczowej wynosi od 3 do 5cm i jest znacznie krótsza od męskiej. Z tego powodu infekcje dróg moczowych częściej diagnozowane są u kobiet niż u mężczyzn. Jest to spowodowane tym, że bakterie mają krótszą drogę do przebycia. 

 

Cewka moczowa damska - budowa

Cewka moczowa u kobiet wychodzi z pęcherza moczowego, przechodząc najpierw przez miednicę mniejszą, a następnie, razem z pochwą, przebija przeponę moczowo-płciową, kończąc się na brodawce cewkowej w przedsionku pochwy. Przebiega niemal pionowo, od tyłu i góry w kierunku przodu i dołu. W odróżnieniu od cewki moczowej mężczyzn, nie ma tu charakterystycznych zagięć.

Ściana cewki moczowej składa się z dwóch warstw: mięśniowej i śluzowej. Warstwa mięśniowa zawiera gładkie włókna mięśniowe ułożone podłużnie i okrężnie. Okrężne włókna, biegnące w stronę pęcherza, biorą udział w formowaniu mięśnia zwieracza pęcherza. Zewnętrzne, poprzecznie prążkowane włókna otaczają gładkie mięśnie i tworzą zwieracz cewki moczowej. Błona śluzowa jest wyścielona nabłonkiem przejściowym, który stopniowo przechodzi w nabłonek walcowaty.

Kilka faktów o cewce żeńskiej:

• ujście zewnętrzne cewki moczowej żeńskiej leży 2-3 mm poniżej łechtaczki,
• na tylnej ścianie występuje fałd podłużny zwany grzebieniem cewkowym,
• przy ujściu zewnętrznym cewki uchodzą przewody przycewkowe,
• żeńska cewka moczowa jest wyłącznie przewodem moczowym,
• średnica światła cewki moczowej wynosi zazwyczaj 5-7 cm,
• żeńska cewka moczowa przebiega w tym samym kierunku co pochwa bez żadnych wygięć.

 

Podział cewki moczowej żeńskiej na części anatomiczne

Cewka moczowa dzieli się na następujące elementy:

• część miedniczna,
• część przeponowa,
• część podprzeponowa.

Występuje w niej błona mięśniowa oraz błona śluzowa. Błona mięśniowa zawiera włókna biegnące podłużnie i okrężnie. Włókna okrężne, które zmierzają w kierunku pęcherza moczowego biorą udział w tworzeniu zwieracza cewki moczowej. Błona śluzowa składa się z nabłonka przejściowego, który przechodzi w nabłonek walcowaty.

 

Unaczynienie cewki moczowej damskiej

Unaczynienie cewki moczowej zapewnia tętnica pęcherzowa dolna, pochwowa, sromowa wewnętrzna i opuszka przedsionka. Krew odpływa za pomocą splotu cewki moczowej. Stąd krew uchodzi do splotu pęcherzowego i pochwowego.

 

Unerwienie cewki moczowej żeńskiej

Unerwienie pochodzi ze splotu pęcherzowego oraz nerwu sromowego.

 

Mechanizmy zwieraczowe u kobiet

U kobiet za trzymanie moczu odpowiada zwieracz zewnętrzny cewki moczowej. Kobiety nie posiadają zwieracza wewnętrznego. Dlatego też problem nietrzymania moczu częściej dotyka kobiet. Szyja pęcherza moczowego u kobiet nie zapewnia trzymania moczu - jest ona słabiej rozwinięta niż u mężczyzn. Zwieracz zewnętrzny cewki moczowej zbudowany jest z podłużnych włókien mięśni gładkich położonych wewnętrznie oraz fragmentu mięśni poprzecznie prążkowanych położonych zewnętrznie. 

Zwieracz zewnętrzny otacza proksymalnie 2⁄3 długości cewki. Najsilniej zbudowany jest w swojej dystalnej 1⁄2 długości. Uszkodzenie zwieracza zewnętrznego lub jego unerwienia (w szczególności nerwu sromowego) np. wskutek okołoporodowego urazu cewki moczowej zmniejsza efektywność pracy zwieracza, co może powodować wystąpienie wysiłkowego nietrzymania moczu.

 

Mięśnie dna miednicy

U kobiet mięśnie dna miednicy (MDM) pełnią istotną rolę w trzymaniu moczu. Zapewniają one podporę dla narządów miednicy mniejszej. Mięsień dźwigacz odbytu, powięź miednicy i więzadła łącznotkankowe tworzą hamak poniżej cewki moczowej - to na nim - podczas wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej (kichanie, kaszel) opiera się cewka i nie dochodzi do wycieku moczu.

Obniżenie narządów rodnych lub ich wypadanie czy też nadmierna ruchomość cewki szyi pęcherza są jedną z przyczyn wysiłkowego nietrzymania moczu.

 

Cewka moczowa u mężczyzn

Męska cewka moczowa jest znacznie dłuższa niż u kobiet. Może osiągać długość 15-20 cm. Ostateczna długość zależy od prącia przez które przebiega. Rozpoczyna się w dnie pęcherza moczowego i biegnie do żołędzi.

 

Budowa cewki moczowej męskiej

W przypadku mężczyzn zbudowana jest z następujących części:

• sterczowej - przechodzi przez gruczoł krokowy, jest najbliższa pęcherzowimoczowemu,
• błoniastej - najkrótsza część cewki moczowej, przechodzi przez przeponę moczowo-płciową,
• gąbczastej - najdłuższa część, obejmuje ją ciało gąbczaste prącia.

Do cewki moczowej uchodzą dwa rodzaje gruczołów:

• gruczoły śluzowe - ich zadaniem jest zwilżanie i ochrona błony śluzowej cewki moczowej,
• gruczoły swoiste - opróżniają się one jedynie podczas wytrysku nasienia. Gruczołem swoistym jest także gruczoł krokowy - prostata. Jego wydzielina przechodzi przez światło męskiej cewki moczowej.

W przebiegu cewki moczowej można zaobserwować 3 miejsca o zwężonym świetle tzw. cieśnie oraz 3 poszerzenia. Miejsca zwężone to:

• ujście zewnętrzne cewki moczowej,
• ujście wewnętrzne cewki moczowej, gdy wychodzi ona z pęcherza moczowego,
•  tzw. cieśń cewki, w miejscu, gdzie przebija się ona przez przeponę moczowo-płciową.

 

Unaczynienie cewki męskiej

Krew do męskiej cewki moczowej dostarczana jest przez:

• tętnicę sromową wewnętrzną,
• tętnice sromowe zewnętrzne.

 

Unerwienie cewki męskiej

Unerwienie pochodzi z nerwów rdzeniowych (splot krzyżowy) i autonomicznych (unerwienie współczulne i przywspółczulne).

 

Mechanizmy zwieraczowe u mężczyzn

Występują dwa oddzielne mechanizmy zwieraczowe:

• mechanizm proksymalny (wewnętrzny) - należy do niego szyja pęcherza moczowego,
• mechanizm dystalny (zewnętrzny) - znajduje się w okolicy wierzchołka prostaty. Mechanizm wewnętrzny zapewnia utrzymywanie moczu oraz zapobiega wstecznemu przepływowi nasienia do pęcherza moczowego podczas ejakulacji.

Mechanizm zewnętrzny zapewnia trzymanie moczu, w szczególności po uszkodzeniu mechanizmu wewnętrznego (proksymalnego), czyli szyi pęcherza np. wskutek zabiegu przezcewkowej resekcji gruczołu krokowego, nacięcia szyi pęcherza moczowego.

Mechanizm ten zawarty jest w obrębie 3mm do 5 mm grubości ściany błoniastej części cewki moczowej od poziomu wzgórka nasiennego do końca części błoniastej i składa się od zewnątrz z włókien mięśni prążkowanych, odpowiedzialnych za skurcz niezbędny do utrzymania moczu, jak również w mniejszym stopniu z mięśni gładkich.

 

Gruczoł krokowy (prostata)

Prostata składa się z mięśni gładkich oraz tkanki gruczołowej. W przebiegu łagodnego rozrostu gruczołu krokowego dochodzi do zwiększenia składowej mięśniowej. Mięśnie te są kontrolowane przez układ współczulny. Transmiter - noradrenalina działa na α1A-adrenoceptory, które są zlokalizowane w komórkach mięśniowych. W efekcie wytwarzany jest skurcz, który zwiększa opór dróg moczowych i wspiera trzymanie moczu u mężczyzn. Dlatego też po zabiegu usunięcia prostaty mężczyźni mogą mieć problem z trzymaniem moczu. Warto wówczas skonsultować się z fizjoterapeutą uroginekologicznym, aby dobrał odpowiednią terapię i ćwiczenia.

 

Choroby cewki moczowej (problemy z oddawaniem moczu)

Cewka moczowa może być narażona na różnego rodzaju schorzenia i dolegliwości. Najczęstsze schorzenia to:

• zapalenie cewki moczowej - może być wywołane przez bakterie, grzyby lub wirusy,
• zwężenie cewki moczowej - często wynik urazów lub zabiegów chirurgicznych,
• kamica cewki moczowej - gromadzenie się złogów w świetle cewki,
• nowotwór cewki moczowej - rzadki, ale groźny nowotwór.

 

Zapalenie cewki moczowej wywołane przez drobnoustroje

Zapalenie cewki moczowej (uretritis) to temat obszerny na zupełnie inny artykuł, ale postaramy się o krótkie wprowadzenie do tematu.  Zapalenie cewki moczowej to stan zapalny błony śluzowej cewki moczowej, który może być wywołany przez drobnoustroje.

Często jednym z pierwszych objawów zapalenia cewki moczowej  jest podrażnienie ujścia cewki moczowej. W przypadku zapalenia cewki moczowej do najczęstszych przyczyn należą zakażenia bakteriami przenoszonymi drogą płciową, takimi jak Chlamydia trachomatis i Neisseria gonorrhoeae (Rzeżączkowe zapalenie cewki moczowej). Objawy to:

• pieczenie podczas oddawania moczu (mikcji),
• częste oddawanie moczu,
• czasem ropne wydzieliny z cewki moczowej.

U kobiet i u mężczyzn objawy mogą się nieznacznie różnić, ale w obu przypadkach konieczna jest szybka interwencja medyczna. W przypadku poczucia bólu i pieczenia w czasie mikcji, a w szczególności, gdy nastąpi wyciek z cewki moczowej wydzieliny koniecznie należy zgłosić się do lekarza. U niektórych osób zapalenie może przebiegać bezobjawowo, co utrudnia diagnozę.  Leczenie zależy od przyczyny zakażenia i często obejmuje antybiotyki, takie jak azytromycyna lub doksycyklina. Forma leczenia zależy od stopnia zaawansowania choroby. Nieleczona uretritis może prowadzić do powikłań, takich jak zapalenie jąder lub narządów miednicy. Zaleca się unikanie stosunków seksualnych podczas leczenia oraz testowanie partnerów seksualnych. W celu zapobiegania ważne jest stosowanie prezerwatyw i regularne badania kontrolne. 

 

Zwężenie cewki moczowej

Zwężenie cewki moczowej to stan, w którym dochodzi do ograniczenia przepływu moczu przez cewkę z powodu jej zwężenia. Najczęściej jest wynikiem bliznowacenia spowodowanego urazami, zakażeniami lub zabiegami medycznymi, takimi jak cewnikowanie.

Objawy obejmują:

• osłabiony strumień moczu,
• trudności z oddawaniem moczu,
• częste infekcje dróg moczowych
• uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza.

Nieleczone zwężenie może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak infekcje nerek lub kamienie moczowe. Diagnostyka opiera się na badaniach obrazowych, takich jak cystouretrografia. Leczenie może obejmować rozszerzanie cewki, operację lub laseroterapię, w zależności od stopnia zwężenia.

 

Profilaktyka i leczenie chorób cewki moczowej u kobiet i mężczyzn

Aby zadbać o zdrowie cewki moczowej, warto:

• pić dużo płynów, szczególnie wody,
• dbać o higienę intymną,
• regularnie oddawać mocz,
• unikać zakażeń dróg moczowych,
• zgłaszać się na badania profilaktyczne.

W przypadku wystąpienia niepokojących objawów, takich jak ból, pieczenie, trudności w oddawaniu moczu, należy niezwłocznie skonsultować się z lekarzem urologiem. Podsumowując, cewka moczowa to ważny element układu moczowego, o który warto dbać. Przestrzeganie zasad higieny i regularnych badań profilaktycznych może znacząco zmniejszyć ryzyko wystąpienia poważnych schorzeń. Pamiętajmy, że zdrowie układu moczowego jest ważne dla ogólnej dobrej kondycji organizmu.

Piśmiennictwo:
1. Urodynamika. To proste. Christopher R. Chapple Christopher J. Hillary Anand Patel Scott A. MacDiarmid
2. A. Bochenek, M. Reicher: Anatomia człowieka, Tom II.