Infekcje dróg moczowych - przyczyny, objawy oraz leczenie

Zakażenia układu moczowego (ZUM) to powszechny problem zdrowotny, który dotyka wiele osób, w szczególności kobiet. Niewielka odległość od odbytu do ujścia cewki moczowej, szczególnie u kobiet, sprzyja infekcjom dróg moczowych (IDM), ponieważ bakterie z okolic odbytu mogą łatwo przedostać się do cewki moczowej i dalej do pęcherza.

Niepowikłane zakażenie układu moczowego (ZUM) to infekcja, która występuje w dolnych drogach moczowych, takich jak pęcherz moczowy (zapalenie pęcherza moczowego), bez obecności powikłań anatomicznych czy czynników zwiększających ryzyko nawrotów lub ciężkiego przebiegu choroby. Charakteryzuje się stanem zapalnym w obrębie układu moczowego. Najczęściej dotyczą cewki moczowej i pęcherza moczowego, w cięższych przypadkach mogą obejmować górne drogi moczowe (nerki), prowadząc do poważnych powikłań, takich jak odmiedniczkowe zapalenie nerek.

Według szacunków 80–90% kobiet z prawidłową anatomiczną budową układu moczowo-płciowego może doświadczyć ostrej infekcji układu moczowego, a 1–2% kobiet odczuwa z tego powodu dolegliwości raz w miesiącu. Szczególnie częste infekcje dróg moczowych obserwuje się u aktywnych seksualnie kobiet w wieku 20–30 lat oraz u kobiet po menopauzie.

  

Przyczyny infekcji dróg moczowych

Zakażenia dolnych dróg moczowych (ZDDM) najczęściej są spowodowane przez bakterie, które dostają się do układu moczowego. Głównym patogenem odpowiedzialnym za większość przypadków infekcji dróg moczowych w szczególności zapalenia pęcherza - ok. 65% u kobiet przed menopauzą oraz 61,5 % po menopauzie jest bakteria E. coli (Escherichia coli). Bakterie te naturalnie występują w jelitach. Mogą przedostać się do dróg moczowych przez cewkę moczową, szczególnie w sytuacjach nieprawidłowej higieny. Odległość między odbytem a cewką moczową sprzyja zapaleniu dolnych dróg  moczowych.

Według badań przeprowadzonych przez Matsumoto i wsp. patogeny powodujące infekcje w układzie moczowym u kobiet przed menopauzą to:

1. Escherichia coli (65,0%),
2. Enterococcus faecalis (12,0%),
3. Streptococcus agalactiae (5,5%),
4. Staphylococcus saprophyticus (3,3%),
5. Klebsiella pneumoniae (1,6%).

U kobiet w wieku pomenopauzalnym:

1. Escherichia coli (61,5%),
2. Enterococcus faecalis (13,7%),
3. Klebsiella pneumoniae (5,2%),
4. Streptococcus agalactiae (4,0%),
5. Proteus mirabilis (2,0%).

 

Objawy zapalenia dróg moczowych

Objawy infekcji (w tym objawy zapalenia pęcherza) mogą się różnić w zależności od tego, czy dotyczy ona dolnych, czy górnych dróg moczowych. Do najczęstszych objawów należą:

• ból i pieczenie przy oddawaniu moczu,
• ból w dolnej części brzucha,
• uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza,
• częste oddawanie moczu, często w małych ilościach,
• parcie na mocz, nawet gdy pęcherz nie jest pełny,
• mętny mocz, czasami z nieprzyjemnym zapachem,
• krew w moczu (krwiomocz),
• w przypadku zakażenia nerek: ból w dolnej części pleców, gorączka, dreszcze i nudności.

 

Jakie są czynniki ryzyka infekcji dróg moczowych?

• kobiety są bardziej narażone na infekcje dróg moczowych z powodu krótszej cewki moczowej, co ułatwia bakteriom dotarcie do pęcherza,
• aktywność seksualna - częste kontakty seksualne mogą zwiększać ryzyko infekcji. Są to częste przypadki zakażeń, w szczególności u młodych kobiet,
• antykoncepcja barierowa,
• substancje plemnikobójcze,
• substancje bakteriobójcze,
• zakażenia układu moczowego,
• infekcje układu moczowego u matki,
• infekcje układu moczowego w dzieciństwie,
• brak antygenów grupowych krwi,
• ciąża - zmiany hormonalne i anatomiczne podczas ciąży mogą sprzyjać rozwojowi,
• menopauza: spadek poziomu estrogenów prowadzi do zmian w układzie moczowo-płciowym, zwiększając ryzyko zakażeń. Czynniki ryzyka w tym okresie to: zaleganie moczu w pęcherzu po mikcji, zmniejszony strumień moczu, nietrzymanie moczu, zaburzenia funkcji dna miednicy, zaburzeniami statyki narządu rodnego.
• niektóre schorzenia, np. cukrzyca oraz osłabienie układu odpornościowego mogą również sprzyjać rozwojowi infekcji,
• nieprawidłowe opróżnianie pęcherza - zaleganie moczu po mikcji lub blokady w drogach moczowych, np. kamienie nerkowe lub przerost gruczołu krokowego u mężczyzn,
• wady anatomiczne układu moczowego: nieprawidłowości strukturalne mogą utrudniać odpływ moczu i sprzyjać namnażaniu bakterii,
• leczenie chirurgiczne w zakresie układu moczowego,
• nietrzymanie moczu,
• przepuklina pęcherzowa,
• korzystanie z cewników moczowych: długotrwałe cewnikowanie zwiększa ryzyko infekcji,
• kamienie nerkowe: mogą blokować przepływ moczu i stanowić miejsce namnażania bakterii,
• niewłaściwe nawyki higieniczne: np. niewłaściwe wycieranie po skorzystaniu z toalety (od tyłu do przodu) może przenosić bakterie do cewki moczowej. 

Arinzon i wsp. zaobserwowali w badaniach, że u kobiet przed menopauzą częściej występowała zwiększona częstotliwość mikcji, dolegliwości bólowe oraz pieczenie przy oddawaniu moczu. Po menopauzie częściej obserwowali parcia naglące oraz nietrzymanie moczu.

  

Diagnostyka infekcji układu moczowego

Proces diagnostyczny obejmuje kilka etapów:

• wywiad medyczny: lekarz zbiera informacje na temat objawów, historii chorób oraz ewentualnych czynników ryzyka,
• badanie fizykalne: Ocenia się bolesność w okolicy nerek i pęcherza,
• badanie ogólne moczu:
  - ocena wyglądu moczu (klarowność, barwa),
  - wykrywanie obecności leukocytów, erytrocytów, białka czy bakterii,
• posiew moczu:
  - pozwala na identyfikację konkretnych patogenów oraz określenie ich wrażliwości na antybiotyki,
• badania obrazowe (w przypadku nawracających lub skomplikowanych infekcji):
  - ultrasonografia układu moczowego,
  - tomografia komputerowa (TK),
  - cystoskopia: wprowadzenie cienkiego i elastycznego wziernika (cystoskopu) do pęcherza moczowego w celu oceny jego wnętrza.

 

Leczenie infekcji dróg moczowych

Leczenie infekcji dróg moczowych zależy od jej ciężkości oraz umiejscowienia.

• Antybiotyki: W większości przypadków polega na antybiotykoterapii. Długość leczenia może wynosić od kilku dni (3-5 dni) do kilku tygodni, w zależności od nasilenia infekcji. W przypadku nawracających infekcji czas leczenia może być dłuższy. Leki na zapalenie pęcherza lub zapalenie cewki moczowej są popularne i dostępne w każdej aptece.
• Środki przeciwbólowe: Mogą być stosowane w celu złagodzenia bólu i pieczenia przy oddawaniu moczu,
• Duże nawodnienie: Picie dużej ilości wody wspomaga układ moczowy i pozwala na szybsze usunięcie bakterii,
• Probiotyki: Mogą być stosowane wspomagająco, aby przywrócić równowagę flory bakteryjnej, zwłaszcza po antybiotykoterapii,
• Leczenie chirurgiczne: W rzadkich przypadkach, gdy infekcja jest spowodowana przez anatomiczne nieprawidłowości lub kamienie nerkowe, może być konieczna interwencja chirurgiczna w celu usunięcia przyczyny zakażenia.

W cięższych przypadkach, szczególnie gdy infekcja obejmuje górne drogi moczowe, może być konieczna hospitalizacja i podanie antybiotyków dożylnie.

 

Rola fizjoterapeuty w przypadku zapalenia pęcherza lub nietrzymania moczu

Terapia mięśni dna miednicy

Terapia u fizjoterapeuty uroginekologicznego polega na terapii mięśni dna miednicy. Odpowiednio dobrane ćwiczenia wspierające ogólną kondycję organizmu i układu moczowego.

 

Wzmacnianie i relaksacja mięśni Kegla

• nieprawidłowa funkcja mięśni dna miednicy może przyczyniać się do problemów z opróżnianiem pęcherza, co sprzyja zaleganiu moczu i namnażaniu bakterii,
• ćwiczenia wzmacniające mięśnie dna miednicy oraz techniki relaksacyjne pomagają w poprawie kontroli nad pęcherzem.

 

Biofeedback mięśni Kegla

• Technika polegająca na monitorowaniu i wizualizacji aktywności mięśni, co pomaga pacjentom w nauce prawidłowego ich używania.

 

Elektrostymulacja mięśni dna miednicy

• Stosowana w celu wzmocnienia osłabionych mięśni dna miednicy oraz poprawy funkcji pęcherza.

 

Styl życia i prewencja

Fizjoterapeuta uroginekologiczny przekaże także informacje dotyczące stylu życia i jego modyfikacji m.in:

• porady dotyczące nawyków mikcji:
  - regularne i pełne opróżnianie pęcherza,
  - unikanie wstrzymywania moczu,
  - unikanie sikania “na zapas”,
• postawa ciała podczas mikcji:
  - nauka prawidłowej pozycji podczas oddawania moczu, która sprzyja pełnemu opróżnieniu pęcherza.

 

Higiena intymna

• instrukcje dotyczące właściwych praktyk higienicznych w celu zmniejszenia ryzyka infekcji,
• oddawanie moczu po stosunku seksualnym,
• pranie bielizny w temperaturze co najmniej 60°C,
• unikanie noszenia obcisłej bielizny ze sztucznych materiałów,
• aktywność fizyczna.

 

Leczenie bólu i dyskomfortu

• Techniki manualne: Techniki mięśniowo - powięziowe zastosowane w okolicy miednicy mogą pomóc w redukcji bólu i napięcia mięśniowego.

 

Wspomaganie rekonwalescencji po powikłaniach

• Rehabilitacja po zabiegach chirurgicznych - Pomoc w odzyskaniu sprawności i funkcji układu moczowego po operacjach związanych z układem moczowym.

 

Praca z seniorami

Starsze osoby są bardziej narażone na infekcje dróg moczowych. Fizjoterapeuci uroginekologiczni mogą je wspierać poprzez ćwiczenia poprawiające mobilność i funkcje układu moczowego.

 

Profilaktyka nawrotów

• regularne ćwiczenia i monitorowanie postępów pomagają w zmniejszeniu ryzyka nawrotów infekcji,
• współpraca z innymi specjalistami

Fizjoterapeuta może współpracować z lekarzami, dietetykami i psychologami w celu zapewnienia kompleksowej opieki nad pacjentem.

 

Preparaty wspomagające i profilaktyka

• Żurawina - preparaty na bazie żurawiny powodują spowolnienia przyleganie bakterii do komórek błony śluzowej dróg moczowych,
• Probiotykoterapia mająca na celu zmniejszenie kolonii pałeczek Lactobacillus spp. w mikroflorze pochwy powoduje zwiększenie ryzyka zakażeń układu moczowego. Zadaniem probiotyków jest uregulowanie poziomu flory bakteryjnej pochwy oraz przewodu pokarmowego. Probiotyki mogą być stosowane w formie dopochwowej i doustnej.
• D-mannoza, czyli preparaty z d-mannozą zapobiegają przyleganiu drobnoustrojów do nabłonka wyścielającego drogi moczowe.
• Terapia estrogenowa stosowana u kobiet po menopauzie. Dzięki hormonoterapii przywrócona zostaje prawidłowa wilgotność pochwy, unaczynienie oraz poziom ph. Skutki nieleczonej infekcji dróg moczowych Infekcje dróg moczowych infekcji dróg moczowych są powszechnym problemem zdrowotnym, który może prowadzić do poważnych powikłań, jeśli nie zostanie odpowiednio leczony. Nieleczone infekcje dróg moczowych mogą prowadzić do różnych skutków zdrowotnych, które zagrażają zarówno jakości życia, jak i ogólnemu zdrowiu pacjenta.
• Skrzyp polny jest rośliną o silnych właściwościach moczopędnych, co wspomaga oczyszczanie dróg moczowych i zmniejsza ryzyko zakażeń, takich jak zapalenie pęcherza. Dzięki zawartości krzemionki wzmacnia błony śluzowe, poprawiając odporność pęcherza na bakterie i czynniki drażniące. Ma również działanie przeciwzapalne, co pomaga w łagodzeniu podrażnień i stanów zapalnych w układzie moczowym. Działa także antyseptycznie, wspierając walkę z drobnoustrojami, które mogą powodować infekcje. Skrzyp polny może być stosowany w postaci naparów, suplementów lub wyciągów, ale długotrwałe stosowanie powinno być monitorowane, aby uniknąć utraty elektrolitów.

 

Powikłania infekcji dróg moczowych

Odmiedniczkowe zapalenie nerek 

Jest to jedna z najpoważniejszych komplikacji, która może wystąpić, gdy bakterie z dolnych dróg moczowych przedostaną się do nerek. Objawia się silnym bólem w okolicy lędźwiowej, gorączką oraz objawami typowymi dla infekcji dolnych dróg moczowych, takimi jak ból i pieczenie podczas oddawania moczu.

Urosepsa

To stan zagrażający życiu, który występuje, gdy bakterie z dróg moczowych dostają się do krwiobiegu, prowadząc do ogólnoustrojowej reakcji zapalnej. Objawy mogą obejmować wysoką gorączkę, przyspieszone tętno, spadek ciśnienia krwi oraz duszność. Urosepsa wymaga natychmiastowej interwencji medycznej i leczenia szpitalnego.

Przewlekłe zakażenia dróg moczowych

Nieleczone infekcje mogą prowadzić do nawracających zakażeń, co zwiększa ryzyko rozwoju przewlekłych stanów zapalnych w układzie moczowym. Przewlekłe zapalenie pęcherza moczowego może być szczególnie uciążliwe i trudne do wyleczenia.

Krwawienia - krwiomocz

Infekcje dróg moczowych mogą prowadzić do podrażnienia błony śluzowej pęcherza, co w niektórych przypadkach skutkuje krwiomoczem (obecnością krwi w moczu).

Niewydolność nerek

Długotrwałe i nieleczone infekcje mogą prowadzić do przewlekłej niewydolności nerek, co jest poważnym stanem wymagającym dializoterapii lub przeszczepu nerki.

Kamica nerkowa

Może to nie jest bezpośrednie powikłanie po infekcji dróg moczowych, ale warto o niej wspomnieć. Profilaktyka polega na piciu dużej ilości płynów, najlepiej wody.

  

Podsumowanie 

Infekcje dróg moczowych są powszechnym problemem zdrowotnym, który wymaga odpowiedniej diagnostyki i leczenia. 

Główne metody terapii obejmują leczenie farmakologiczne, zwłaszcza antybiotykoterapię oraz działania wspomagające, takie jak odpowiednie nawodnienie i higiena. Fizjoterapeuci pełnią ważną rolę w profilaktyce i leczeniu nawracających infekcji układu moczowego poprzez terapię mięśni dna miednicy, edukację pacjentów oraz wsparcie w rekonwalescencji po powikłaniach czy zabiegach chirurgicznych. Holistyczne podejście do pacjenta oraz współpraca między różnymi specjalistami są kluczowe dla skutecznego leczenia i zapobiegania infekcjom dróg moczowych.

Pamiętajmy aby udać się do lekarza w celu wykonania badań, gdy mamy jakiekolwiek podejrzenia co do infekcji lub objawów sugerujących zapalenie. Zdrowie układu moczowego może mieć również wpływ na funkcjonowanie jednej lub obu nerek, dlatego warto się zawsze skonsultować, aby uniknąć poważnych konsekwencji zdrowotnych.

 

Piśmiennictwo:
1. Nicolle LE. Epidemiology of urinary tract infections. Infect Med 2001; 18: 153-62.
2. Arinzon Z, Shabat S, Peisakh A, Berner Y. Clinical presentation of urinary tract infection (UTI) differs with aging in women. Arch Gerontol Geriatr 2012; 55: 145-7.
3. Matsumoto T, Hamasuna R, Ishikawa K, et al. Sensitivities of major causative organisms isolated from patients with acute uncomplicated cystitis against various antibacterial agents: results of subanalysis based on the presence of menopause. J Infect Chemother 2012; 18: 597-607.
4. Milart, P., Woźniakowska, E., Woźniak, S., Palacz, T., Czuczwar, P., Wrona, W., ... & Paszkowski, T. (2013). Infekcje uk3adu moczowego w okresie menopauzy–prawid3owe postêpowanie. Menopausal Review/Przegląd Menopauzalny, 12(1).
5. Roussel C., Chabaud S., Lessard-Lord J. et al. UPEC colonic-virulence and urovirulence are blunted by proanthocyanidins-rich cranberry extract microbial metabolites in a gut model and a 3D tissue-engineered urothelium. Microbiology Spectrum 2022; 10 (5): 1–15.
6. Wawrysiuk S., Naber K., Rechberger T. et al. Prevention and treatment of uncomplicated lower urinary tract infections in the era of increasing antimicrobial resistance-non-antibiotic approaches: a systemic review. Archives of Gynecology and Obstetrics 2019; 300 (4): 821–828.
7. Warzecha D., Pietrzak B., Urban A. et al. Problem lekooporności bakterii podczas leczenia oraz profilaktyki zakażeń układu moczowego – czy można jej zapobiec? Lekarz POZ 2021; 7 (6): 404–408.
8. Bonder-Nowicka A. Leczenie i profilaktyka nawracających zakażeń układu moczowego. Lekarz POZ 2021; 7 (1): 17–20.
9. Skrzypulec-Plinta, V., Janiszewska, P., Osadnik, K., Janas, J., Krzysztofik, S., Bielecka, W., & Zborowska, K. Leczenie zakażeń układu moczowego.