Częstomocz, czyli częste oddawanie moczu – przyczyny i objawy oraz diagnostyka

Człowiek standardowo oddaje mocz nie częściej niż 7-8 razy w ciągu doby. Gdy ilość ta jest większa możemy mówić o dolegliwości określanej jako częstomocz. Problem ten może dotyczyć zarówno kobiet, jak i mężczyzn. Mało tego częste oddawanie moczu w nocy może być również powodem do niepokoju. Przyczyny zbyt częstego oddawania moczu są bardzo zróżnicowane. Jeśli niepokoi Cię częstotliwość oddawania moczu koniecznie skonsultuj się z lekarzem, który skieruje na odpowiednie badania diagnostyczne po poprzedzającym je szczegółowym wywiadzie.

Nasz artykuł skupi się w szczególności na jednej z przyczyn częstomoczu, którą może być pęcherz nadreaktywny (parcie na pęcherz). Skrótowo poruszymy jednakże również inne przyczyny oraz metody leczenia. 

 

Czym jest częstomocz? 

Częstomocz (pollakisuria) to stan, w którym osoba odczuwa potrzebę oddawania moczu znacznie częściej niż zwykle (przyjmuje się, że częściej niż 8 razy dziennie), ale zazwyczaj w małych ilościach. Częstomocz to objaw, który może występować zarówno w ciągu dnia, jak i w nocy (w tym przypadku nazywany jest nykturią).

 

Jakie są objawy częstomoczu?

Dolegliwości mogą towarzyszyć też objawy takie jak:

• dreszcze, gorączka,
• nudności, wymioty,
• krew w moczu,
• złe samopoczucie,
• zmiana zapachu moczu,
• uczucie napięcia wewnętrznego, nerwica, depresja (w przypadkach częstomoczu na tle psychicznym),
• zaczerwienienie okolic intymnych, patologiczny wyciek z narządów rodnych,
• osłabienie strumienia moczu (zwłaszcza przy problemach z prostatą),
• wzmożone pragnienie,
• ból w dolnej części brzucha oraz w okolicy lędźwiowej,
• uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, parcie na mocz.

Częste oddawanie moczu – przyczyny

• Zakażenia układu moczowego (ZUM): infekcje układu moczowego w przypadku kobiet to bardzo częsta przyczyna, pieczenie podczas oddawania moczu jest jedną z najczęstszych objawów. Jednym z nich jest zapalenie pęcherza moczowego, czyli stan zapalny błony śluzowej pęcherza, najczęściej wywołany przez infekcję bakteryjną. Jednym z głównych objawów tego schorzenia jest właśnie częstomocz.
• Nadreaktywny pęcherz: Stan, w którym pęcherz moczowy kurczy się zbyt często lub nieprawidłowo. Najczęściej wymagane jest skierowanie na badania urodynamiczne.
• Cukrzyca: Wysoki poziom cukru we krwi może prowadzić do częstomoczu.
• Moczówka prosta (diabetes insipidus) to rzadkie schorzenie charakteryzujące się zaburzeniami w gospodarce wodnej organizmu, które prowadzi do nadmiernego oddawania moczu (poliurii) i wzmożonego pragnienia (polidypsji). Moczówka prosta różni się od cukrzycy (diabetes mellitus), ponieważ nie jest związana z problemami z poziomem cukru we krwi, a raczej z niewystarczającą produkcją, wydzielaniem lub działaniem hormonu antydiuretycznego (ADH), zwanego również wazopresyną.
• Częstomocz u mężczyzn może być powodowany przez łagodny przerost prostaty (BPH - przerost gruczołu krokowego, stercz): U mężczyzn przerost prostaty może uciskać cewkę moczową, co powoduje częstsze oddawanie moczu.
• Nadmierne spożycie płynów: Objętości przyjmowanych płynów mają bezpośrednie przełożenie na liczbę wizyt w toalecie w ciągu dnia. Zwłaszcza napojów zawierających kofeinę lub alkohol sprzyja oddawaniu dużej ilości moczu.
• Leki moczopędne: Przyjmowane niektórych leków w celu zmniejszenia nadmiaru płynów w organizmie, np. w leczeniu nadciśnienia.
• U kobiet ciężarnych: częstomocz jest objawem w ciąży powszechnym, szczególnie we wczesnych i późnych etapach. Związany jest głównie ze zmianami hormonalnymi oraz fizjologicznymi zachodzącymi w organizmie kobiety w trakcie ciąży. W miarę rozwoju ciąży macica powiększa się i zaczyna wywierać nacisk na pęcherz moczowy, zmniejszając jego pojemność. To powoduje, że kobieta czuje potrzebę częstszego opróżniania pęcherza, mimo że nie jest on pełny.
• Częstomocz na tle nerwowym:  leczenie psychologiczne, takie jak terapia poznawczo-behawioralna, może pomóc w radzeniu sobie z napięciem emocjonalnym powodującym częstomocz. Stres i nerwica mogą przyczynić się do zwiększonej częstości oddawania moczu.

 

Częste oddawanie moczu - diagnostyka

Przyczyny częstego oddawania moczu mogą być bardzo różne, a ścieżka diagnostyczna jest dość skomplikowana. Pacjent powinien być dobrze przygotowany do wywiadu, który przeprowadzi lekarz. Powinien także znać dokładnie ilości płynów jakie przyjmuje, objętości moczu jakie wydala, ilość mikcji w ciągu nocy, czy występuje jakikolwiek dyskomfort w czasie oddawania moczu. Dobrze przygotowany pacjent przyspieszy znacznie proces diagnostyczny oraz znalezienie przyczyny tego stanu.

 

Jakie są normy mikcji (oddawania moczu)?

Prawidłowa dobowa częstość oddawania moczu wynosi do 7-8 razy w ciągu dnia i do 1 mikcji w nocy. Objętość oddawanego moczu powinna wynosić między 2-2,8l moczu na dobę. Prawidłowa pojemność pęcherza moczowego to ok. 500-700 ml. Indywidualną pojemność pęcherza moczowego można sprawdzić podczas badania urodynamicznego. Warto także prowadzić dzienniczek mikcji (zapis przyjmowania płynów - ilość, godzina, rodzaj płynu oraz ilość oddawanego moczu, godzina oddania moczu, występowanie parć naglących itp.)

   

Nietrzymanie moczu a zbyt często oddawanie moczu

Nietrzymanie moczu najczęściej objawia się jako wysiłkowe nietrzymanie moczu wynikające z problemów cewki moczowej i dna miednicy. Może dochodzić także do gubienia moczu, które związane jest z problemem mięśnia wypieracza pęcherza moczowego. Może ono współistnieć z nietrzymaniem moczu lub występować niezależnie.

W latach 90 XX wieku Brytyjczyk Paul Abrams oraz Amerykanin Alan J. Wein - profesorowie urologii wprowadzili nowy termin - pęcherz nadreaktywny (OAB). Termin ten oznaczał występowanie częstomoczu i parć naglących.

Pęcherz nadreaktywny

Pęcherz nadreaktywny jest to termin najszerszy. Pacjentka nie musi gubić moczu, by być zakwalifikowaną do tej grupy. Jeżeli występuje gubienie moczu, powinna być ona zakwalifikowana do grupy niestabilności pęcherza lub hiperrefleksji pęcherza. Istotny jest związek wywiadu niestabilności wypieracza z wynikami badania cytometrycznego, uroflowmetrycznego lub urodynamicznego.

Parcie naglące to stan nagłej, bezwzględnej potrzeby oddania moczu.

Można wyróżnić zarówno wąską, jak i szeroką definicję pęcherza nadreaktywnego. Najwęższa forma ograniczona jest do jednego objawu chorobowego (częstomoczu) i jednej oznaki chorobowej (parć naglących). Natomiast najszersza definicja obejmuje objaw dysuryczny, oznakę dysuryczną.

Profesorowie przedstawili celną i prowokacyjną definicję pęcherza nadreaktywnego, aby zwrócić uwagę klinicystów na wstępny objaw chorobowy, jakim jest właśnie częstomocz i parcia naglące, które wymagają leczenia prewencyjnego, zanim rozwiną się w pełnoobjawowe nietrzymanie moczu, czyli niestabilność mięśnia wypieracza pęcherza moczowego lub hiperrefleksję pęcherza.

Pęcherz nadreaktywny, niestabilność i hiperrefleksja – wszystkie te pojęcia związane są ze stanem wzmożonej gotowości mięśnia wypieracza do skurczu, jednakże jeszcze w latach 80 XX wieku International Continence Society zalecało, aby definicji niestabilność mięśnia wypieracza używać, gdy nie wynika z choroby nerwowej. Natomiast hiperrefleksja pęcherza, gdy jest ona następstwem choroby układu nerwowego ośrodkowego lub obwodowego. Ostatnie zalecenia nie są już tak kategoryczne.

 

Badania epidemiologiczne pęcherza nadreaktywnego

Według badań epidemiologicznych 16% populacji około 40 roku życia zgłasza objawy pęcherza nadreaktywnego. Nadaje to temu schorzeniu miano choroby społecznej.

   

Kiedy nasilają się problemy z pęcherzem nadreaktywnym?

Objawy występowania pęcherza nadreaktywnego wzrastają od momentu premenopauzy. Wskazuje to na związek z hormonami płciowymi. Dodatkowo równocześnie występują procesy biologiczne takie jak:

• spadek pojemności czynnościowej pęcherza moczowego po ok. 70 r. ż.
• obniżenie wrażliwości czuciowej polegające na podwyższeniu pojemności pęcherza przy pierwszym odczuciu parcia.

Pierwszy z tych procesów sprzyja występowaniu pęcherza nadreaktywnego, drugi przeciwdziała jego objawom.

 

Częste oddawanie moczu w nocy

Dodatkowym objawem klinicznym i oznaką pęcherza nadreaktywnego jest częstomocz nocny (łac. nykturia). Definiowany jest jako 3 lub więcej mikcji (oddawania moczu) nocnych oraz sporadycznie występujący ból w okolicy załonowej.

 

Częstomocz u kobiet powstały w wyniku OAB

Najczęstsze przyczyny niestabilności i hiperrefleksji pęcherza moczowego u kobiet:

• starzenie się
• niedobory hormonów, okres menopauzalny
• zapalenie dróg moczowych
• kamica moczowa
• ciała obce w pęcherzu moczowym
• przeszkoda podpęcherzowa
• śródmiąższowe zapalenie pęcherza
• konsekwencje operacji w obrębie miednicy mniejszej
• choroby ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego (hiperrefleksja pęcherza)

Niezależnie od przyczyny wzmożona aktywność mięśnia wypieracza wiąże się z przedwczesnym odruchem mikcji, czyli skurczami mięśnia wypieracza jeszcze w fazie gromadzenia się moczu. Gdy motoryka mięśnia wypieracza jest podwyższona zmniejsza się pojemność czynnościowa pęcherza, dlatego też przy częstomoczu oddaje się małe porcje moczu. Pacjenci mogą odczuwać parcia naglące i konieczność mikcji nawet co kilkanaście lub kilkadziesiąt minut.

Leczenie częstomoczu

Leczenie częstomoczu zależy od jego przyczyny. Poniżej przedstawiono najczęstsze metody leczenia w zależności od powodu problemu:

Zakażenia dróg moczowych (ZUM)

• Antybiotyki: W przypadku bakteryjnego zakażenia dróg moczowych lekarz przepisuje odpowiednie antybiotyki.
• Płyny: Zaleca się zwiększone spożycie wody, aby wypłukać bakterie z układu moczowego.

Nadreaktywny pęcherz

• Farmakoterapia: Leki rozkurczowe (antycholinergiczne) zmniejszają nadmierną aktywność pęcherza. Hormonalna terapia zastępcza - według badań zmniejsza ona lub eliminuje problem częstomoczu i parć naglących, czyli objawy pęcherza nadreaktywnego, podwyższa pojemność czynnościową pęcherza, podwyższa wartość objętości do pierwszego odczucia parcia. Mechanizm działania estrogenów polega na odwróceniu stanu atrofii tkankowej i profilaktyce zakażeń dolnych dróg moczowych.
• Ćwiczenia mięśni dna miednicy (ćwiczenia Kegla): Wzmacniają mięśnie kontrolujące oddawanie moczu.
• Terapia behawioralna: Obejmuje techniki takie jak trening pęcherza, polegający na stopniowym wydłużaniu czasu między wizytami w toalecie.

Problemy z prostatą (np. łagodny przerost prostaty)

• Leki: Alfa-blokery lub inhibitory 5-alfa reduktazy mogą pomóc zmniejszyć objawy przerostu prostaty, poprawiając przepływ moczu.
• Zabiegi chirurgiczne: W przypadku dużego przerostu prostaty może być konieczna interwencja chirurgiczna (np. TURP – przezcewkowa resekcja prostaty).

Cukrzyca

• Kontrola poziomu glukozy: Kluczowe jest utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi, co zmniejsza nadmierne oddawanie moczu.

Leki moczopędne

• Zmiana dawki lub rodzaju leków: Jeśli częstomocz jest wynikiem przyjmowania diuretyków, lekarz może dostosować dawkowanie lub rozważyć zmianę leku.

Przyczyny psychogenne (stres, nerwica)

• Psychoterapia: Leczenie psychologiczne, takie jak terapia poznawczo-behawioralna, może pomóc w radzeniu sobie z napięciem emocjonalnym powodującym częstomocz.
• Techniki relaksacyjne: Ćwiczenia oddechowe, medytacja czy joga mogą łagodzić napięcie wewnętrzne i redukować objawy.

Zwiększone spożycie płynów

• Kontrola spożycia płynów: W przypadkach, gdy częstomocz wynika z nadmiernego picia, może być zalecane ograniczenie płynów, zwłaszcza przed snem.

Leczenie innych schorzeń

• Jeśli częstomocz jest spowodowany innymi schorzeniami, takimi jak kamica nerkowa, nowotwory, zapalenie pęcherza czy choroby nerek, leczenie powinno koncentrować się na podstawowej przyczynie.

W przypadku częstomoczu ważna jest konsultacja z lekarzem, który na podstawie dokładnego wywiadu i badań określi przyczynę i wybierze odpowiednie leczenie.

 

Fizjoterapia w przypadku częstomoczu

Fizjoterapia jest konieczna w przypadkach gdy przyczyną

• biofeedback
• elektroterapia
• ćwiczenia mięśni dna miednicy w szczególności dźwigacza odbytu (levator ani)

Skurcz mięśni dna miednicy powoduje relaksację mięśnia wypieracza poprzez działanie odruchu mięśni dźwigacze odbytu - wypieracz pęcherza moczowego.

 

Piśmiennictwo:
1. Jóźwik, M., Jóźwik, M., & Pietrzycki, B. Niestabilność mięśnia wypieracza jako objaw menopauzy.