Menopauza (klimakterium) - wszystko co powinnaś o niej wiedzieć

Czym jest menopauza? Menopauzę można stwierdzić, jeżeli przez 12 miesięcy nie wystąpiło krwawienie miesiączkowe i nie było to spowodowane jakąkolwiek patologią. Jest to definicja według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO - World Health Organization). Nie jest to stan chorobowy, a fizjologiczny, przez który przechodzi kobieta. Dlatego też menopauzy nie leczy się, można natomiast łagodzić jej objawy. W jakim wieku zaczyna się menopauza? Dotyczy ona kobiet w wieku 48–52 lata. Zdarza się jednak, że pierwsze objawy menopauzy mogą pojawić się znacznie wcześniej, nawet przed 40 rokiem życia.

Wygaśniecie czynności jajników ma charakter ciągły, następujący wraz z wiekiem, natomiast po ostatniej miesiączce następują też zmiany hormonalne -  drastyczny spadek stężenia estrogenów i progesteronu oraz jednoczesny wzrost hormonu folikulotropowego (FSH) oraz hormonu luteinizującego (LH). W efekcie czego dochodzi do zakłócenia funkcjonowania osi jajnik–podwzgórze–przysadka.

Termin menopauza zamiennie stosowany jest z terminem klimakterium lub okresem przekwitania. Oznacza jednakże ten sam stan - kobieta nie miesiączkuje przez 12 miesięcy i odczuwa różne dolegliwości związane ze spadkiem stężenia estrogenów.

Często menopauza to trudny okres w życiu kobiety ze względu na dokuczliwe objawy menopauzy, które mogą wpływać na jakość życia. Istnieje jednak szereg możliwości, które pozwolą złagodzić objawy zmian hormonalnych związanych z tym okresem.

Okres okołomenopauzalny

Okres okołomemenopauzalny to czas przed i po menopauzie, gdy kobieta doświadcza zmian hormonalnych i objawów związanych z zbliżającym się momentem zakończenia cyklu miesiączkowego. Może trwać od kilku lat przed menopauza aż do kilku lat po niej, i charakteryzuje się nieregularnymi cyklami miesiączkowymi (przed), uderzeniami gorąca, zaburzeniami snu, nastroju oraz innymi objawami. W okresie okołomenopauzalnym ważne jest śledzenie swojego zdrowia i regularne wizyty u lekarza, aby wykonać diagnostykę problemu i sprawdzić stan zdrowia, aby móc odpowiednio zarządzać tymi zmianami.

Objawy menopauzy

Do głównych objawów klimakterium należą:

• ustanie miesiączkowania,
• uderzenia gorąca,
• zlewne poty,
• zaburzenia snu,
• suchość pochwy
• dyspareunia (ból podczas stosunku) wywołana atrofią i suchością ścian pochwy oraz zwiększoną tendencją do występowania stanów zapalnych i infekcji bakteryjno-grzybiczych pochwy.

Mogą jej także towarzyszyć objawy subiektywne:

• spadek atrakcyjności fizycznej,
• nasilenie drażliwości,
• zmiany nastroju,
• zmniejszenie zdolność koncentracji,
• obniżenie wydolności psychofizycznej,
• utrata pewności siebie,
• zmniejszenie odporności na stres,
• skłonność do stanów depresyjnych (objawy depresji).

Zmiany atroficzne w układzie urogenitalnym (z powodu zmniejszenia poziomu estrogenów):

• suche i cienkie ściany pochwy,
• zmniejszenie warg sromowych mniejszych,
• zmiany elastyczności pochwy (jej naturalnej zdolności do rozciągania się wzdłuż i wszerz)
• zmiany reaktywności łechtaczki na bodźce,
• zmniejszenie gruczołów sutkowych i warg sromowych większych,
• mniej elastyczna skóra,
• zmiana owłosienia na wzgórku łonowym.

Skutkiem zmniejszonej ilości estrogenów jest mniejsze odczuwanie podniecenia seksualnego oraz zdolności odczuwania orgazmu. Mogą pojawiać się także powracające zakażenia układu moczowo-płciowego. Estrogeny mają także wpływ na funkcjonowanie mięśni dna miednicy, powodując zmianę pozycji pęcherza moczowego i w rezultacie nietrzymanie moczu.

Menopauza naturalna a menopauza medyczna

U kobiet, które zostały poddane histerektomii (usunięciu macicy wraz z jajnikami) następuje gwałtowne obniżenie stężenia testosteronu i popędu seksualnego. Występuje różnica u kobiet poddanych histerektomii całkowitej oraz tych, u których była możliwość pozostawienia jajników. Przy pozostawieniu jajników libido nie spada gwałtownie.

Kobietom tym może być trudno pogodzić się z utratą symbolu kobiecości - macicy oraz zaakceptować fakt, iż nie będą mogły urodzić dziecka. Możliwe, że będą potrzebowały wsparcia w postaci psychologa lub psychoterapeuty.

Hormonalna terapia zastępcza w klimakterium

Hormonalna terapia zastępcza (HTZ, hormonal replacement therapy) jest bardzo skuteczna u kobiet z hipoestrogenną atrofią urogenitalną, dając poprawę miejscową — zwiększenie elastyczności pochwy i normalizację pH oraz flory bakteryjnej. Taki efekt terapii można uzyskać zarówno stosując terapię hormonalną ogólną, jak i miejscową.

Terapia hormonalna jest efektywna, natomiast nie jest ona przeznaczona dla każdego. Istnieją przeciwwskazania, mogą także wystąpić działania niepożądane. Alternatywną mogą być terapie naturalne oparte związkach roślinnych, diecie oraz aktywności fizycznej. Terapia kobiet w okresie menopauzy powinna być wielokierunkowa. W zależności od kobiety i tego jak przechodzi ten stan - może obejmować zarówno terapie wspomniane powyżej, jak i psychoterapię.

Okres przekwitania a aspekt psychiczny

Badania przeprowadzone przez Wilk i Kirk wskazują, że wiele kobiet postrzega menopauzę jako okres „stawania się starą”, co może negatywnie wpływać na ich samoocenę i akceptację siebie. To postrzeganie okresu klimakterium jako symbolu starzenia się jest powiązane z kilkoma czynnikami psychologicznymi i społecznymi.

Psychologiczne skutki menopauzy związane z poczuciem starzenia się

• Zmiany fizyczne związane z menopauzą, takie jak przyrost masy ciała, zmniejszenie elastyczności skóry (w ciągu pierwszych 5 lat menopauzy skóra traci nawet 30 procent kolagenu, a w kolejnych 2% rocznie) i inne objawy, mogą prowadzić do obniżenia samooceny i poczucia atrakcyjności.
• Menopauza może symbolizować koniec młodości i zanik płodności, co niektóre kobiety odbierają jako utratę ważnej części swojej tożsamości.
• Społeczne normy i stereotypy często promują młodość i piękno, co może sprawiać, że kobiety w okresie menopauzy czują się wykluczone lub mniej wartościowe.
• Poczucie starzenia się może również wpływać na relacje z partnerami i rodziną. Kobiety mogą obawiać się, że przestaną być postrzegane jako atrakcyjne przez swoich partnerów, co może prowadzić do problemów w związkach.

Jak radzić sobie z tymi wyzwaniami?

• Promowanie pozytywnego podejścia do starzenia się i akceptacji naturalnych etapów życia może pomóc w zmniejszeniu negatywnego postrzegania menopauzy. Edukacja na temat pozytywnych aspektów tego okresu życia i celebrowanie mądrości oraz doświadczenia zdobytego przez lata mogą wspierać lepsze samopoczucie.
• Aktywne szukanie wsparcia wśród rodziny, przyjaciół i grup wsparcia może pomóc kobietom w radzeniu sobie z uczuciami związanymi ze starzeniem się.
• Terapia psychologiczna może być bardzo pomocna dla kobiet zmagających się z negatywnymi emocjami związanymi z menopauzą. Terapeuta może pomóc w opracowaniu strategii radzenia sobie z niską samooceną i poprawą akceptacji siebie.
• Regularna aktywność fizyczna, zdrowa dieta i dbanie o zdrowie psychiczne mogą pomóc kobietom czuć się lepiej w swoim ciele i w swoim życiu. Aktywność fizyczna nie tylko poprawia zdrowie fizyczne, ale także wpływa pozytywnie na samopoczucie psychiczne oraz pomaga w utrzymaniu prawidłowej masy ciała.
• Medialna i społeczna narracja na temat menopauzy i starzenia się kobiet powinna być zmieniana na bardziej pozytywną. Podkreślanie sukcesów, siły i piękna kobiet w każdym wieku może przyczynić się do zmiany stereotypów i poprawy samooceny.
• Przełamywanie negatywnych stereotypów i promowanie pozytywnego podejścia do menopauzy może pomóc kobietom lepiej radzić sobie z tym ważnym etapem życia, poprawiając ich zdrowie psychiczne i ogólne zadowolenie z życia. 

Menopauza a problemy układu krążenia

Menopauza wiążę się ze wzrostem ciśnienia tętniczego, co może zwiększa ryzyko chorób układu krążenia. Jest także jednym z czynników sercowo-naczyniowych m.in. udarów mózgu, jeżeli występuje także nadciśnienie tętnicze. U 81% kobiet (i 66% mężczyzn - dla porównania) powyżej 64. r.ż. występuje nadciśnienie tętnicze. Jest to jeden z głównych czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca. Kobiety z nadciśnieniem tętniczym są 4 razy bardziej narażone na ryzyko wystąpienia powikłań sercowo-naczyniowych niż mężczyźni w tym samym wieku. Z badania WHO MONICA Project (Multinational MONItoring of trends and determinants in Cardiovascular disease) wynika znacznie wyższa śmiertelność z powodu choroby wieńcowej u Polek niż u Francuzek. Wynosi ona 520%. W związku z tym w grupie potencjalnych pacjentek najważniejsza wydaje się profilaktyka pierwotna oraz redukcja czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.

Menopauza a miażdżyca

Menopauza wiążę się także ze zwiększonym ryzykiem rozwoju miażdżycy. Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego ocenia się coraz częściej jako elementy zespołu metabolicznego (zespołu X), u podłoża którego leży prawdopodobnie niedobór estrogenów i wzrost (BMI), co w konsekwencji prowadzi do nadciśnienia tętniczego.

U osób cierpiących na nadciśnienie tętnicze często stosuje się diuretyki, które mają także pozytywny wpływ na gospodarkę wapniową w okresie menopauzy.

Menopauza a witamina D, wapń i osteoporoza

Niedobór wapnia może objawiać się uczuciem dużego stresu oraz spadkiem energii. Przy suplementacji wapnia warto pamiętać o przyjmowaniu jednocześnie witaminy D, która poprawia wchłanianie wapnia. Wskutek zmniejszenia wydzielania estrogenów dochodzi do spadku masy kostnej, a tym samym wzrostu ryzyka wystąpienia osteoporozy.

Warto pamiętać, iż znaczna część życia kobiet - dorosłego życia - będzie miała miejsce po menopauzie. Dlatego też ważne jest zrozumienie tego tematu, aby zapewnić sobie jak największy komfort zarówno fizyczny, jak i psychiczny oraz sprawić, aby okres klimakterium był przyjemny. Podnosić jakość swojego życia oraz przeciwdziałać procesom degeneracyjnym wskutek niedoboru estrogenów.

Jak radzić sobie z menopauzą? 

Radzenie sobie z menopauzą może być wyzwaniem, ale istnieje wiele strategii, które mogą pomóc kobietom złagodzić objawy i poprawić jakość życia w tym okresie.

Pierwszym krokiem do radzenia sobie z klimakterium jest zrozumienie, co dzieje się w organizmie, jakie są możliwe objawy oraz przede wszystkim, że menopauza jest naturalnym procesem. Edukacja na temat menopauzy może pomóc kobietom przygotować się psychicznie i fizycznie na te zmiany. Korzystne jest także poszukiwanie wiarygodnych źródeł informacji, aby zdobyć pełny obraz tego, czego można się spodziewać

Zdrowy styl życia - regularna umiarkowana aktywność fizyczna, tak jak spacery, joga czy pływanie, może pomóc w łagodzeniu objawów menopauzy, takich jak uderzenia gorąca i zmniejszenie nastroju.

W niektórych przypadkach, terapia hormonalna (HTZ) może być skutecznym sposobem na łagodzenie objawów menopauzy. Decyzja o podjęciu terapii hormonalnej powinna być dokładnie przemyślana i omówiona z lekarzem, biorąc pod uwagę indywidualne potrzeby i ryzyko.

Menopauza to czas zmian, ale również nowych możliwości i dojrzałości. Ważne jest, aby skupić się na pozytywnych aspektach tego okresu życia i celebrować swoją dojrzałość i mądrość zdobytą na przestrzeni lat.

Piśmiennictwo:
1. Bodera, Paweł, Sebastian Poznański, and Paweł Dobrzański. 2005. "Menopauza – physiological period in woman’s life". Przewodnik Lekarza/Guide for GPs: 74-77.
2. Bakalczuk, S., Bakalczuk, G., & Jakiel, G. (2005). Menopauza a zaburzenia seksualne kobiet. Journal of Sexual and Mental Health, 3(2), 74-76.
3. Rywik S. Epidemiologia choroby niedokrwiennej serca i podstawy jej profilaktyki. W: Giec L, Trusz-Gluza M (red.). Choroba niedokrwienna serca. PZWL, Warszawa 1996.
4. Posadzy-Małaczyńska, A. Menopauza jako czynnik ryzyka sercowo-naczyniowego–implikacje terapeutyczne nadcioenienia tętniczego.
5. WilkCA,Kirk,MA.Menopause:A developmental stage,not a deficiency disease. Psychotherapy: Theory, Research, Practice, Training 1995; 32: 233-41.
6. Mącik, D., & Ziółkowska, P. (2012). Sytuacje postrzeganej utraty kobiecości: menopauza i mastektomia-zmiany w obrazie siebie jako kobiety. Menopausal Review/Przeglad Menopauzalny, 11(6).