Szyjka macicy: budowa, funkcje, szyjka macicy w ciąży

Szyjka macicy to dolna część macicy, która łączy ją z pochwa. Pełni ona istotne funkcje w układzie rozrodczym kobiety. Szyjka macicy jest elastyczna i rozciągliwa, co pozwala jej na zmiany w zależności od cyklu miesiączkowego oraz w trakcie ciąży i porodu.

Ujście szyjki macicy (zwane też ujściem zewnętrznym) to otwór na dolnym końcu szyjki macicy, łączący kanał szyjki z jamą macicy. Ma kształt cylindryczny lub stożkowaty i obliczony o długości około 2–3 cm. Stanowią nie tylko anatomiczne połączenie, ale pełnią także wiele funkcji w kontekście zdrowia ludzkiego. Wyróżnia się również ujście wewnętrzne, które łączy kanał szyjki z jamą macicy. 

Szyjka do nie tylko części anatomicznej, ale także chroniąca zdrowie kobiety. Jej funkcje uwzględniają zarówno ochronę przed infekcjami, jak i płodność, przebieg ciąży i poród. Regularna profilaktyka i zastosowanie roli tej struktury, która zapobiega groźnym chorobom, takim jak rak szyjki macicy.

Budowa szyjki macicy

Jak zbudowana jest szyjka macicy? Jej budowa oraz funkcje są kluczowe dla zdrowia reprodukcyjnego kobiet. Szyjka macicy składa się z kilku warstw:
1. Błona śluzowa (endometrium) – wewnętrzna warstwa, która zmienia się w zależności od fazy cyklu menstruacyjnego. W okresie owulacji jest grubsza i bardziej ukrwiona, co sprzyja zagnieżdżeniu zapłodnionej komórki jajowej.
2. Mięśnie gładkie (myometrium) – warstwa mięśniowa, która otacza szyjkę macicy i pozwala na jej skurcze podczas porodu.
3. Tkanka łączna – wspiera szyjkę macicy i nadaje jej odpowiednią elastyczność oraz wytrzymałość.

Długość szyjki macicy

Prawidłowa długość szyjki macicy to zazwyczaj 3-5 cm u kobiet, które nie rodziły, oraz od 2,5 do 4 centymetrów u kobiet, które już miały porody. Długość szyjki macicy może się różnić w zależności od indywidualnych cech anatomicznych oraz etapu cyklu menstruacyjnego.

Funkcje szyjki macicy

Bariera ochronna - śluz szyjkowy

• Działa jak brama chroniąca przed infekcjami między pochwą a jamą ciała
• Wydziela śluz szyjkowy, którego konsystencja zmienia się w trakcie cyklu – gęsty śluz, w którym nie wypływa, działa jak filtr wydobywający się.

Regulacja płodności

• W czasie owulacji śluz szyjkowy staje się rzadszy i bardziej powszechny, co ułatwia plemnikom dotarcie do komórki jajowej.

Poród

• Podczas porodu szyjka rozszerza się maksymalnie do 10 centymetrów, co umożliwia przejście dziecka przez kanał rodny.
• Prawidłowe rozwieranie szyjki jest kluczowe dla porodu drogami natury.

Rola w diagnostyce i profilaktyce raka szyjki macicy

• Szyjka jest miejscem, gdzie może wystąpić rak szyjki macicy.
• Regularne badania cytologiczne (test Pap) oraz testy na HPV są opcją wczesnego wykrycia zmian przednowotworowych.

Dlaczego zdrowie szyjki macicy jest tak ważne?

Zdrowie szyjki macicy jest bardzo ważne, ponieważ choroby często rozwijają się bez objawów, co sprawia, że kobieta może nie zdawać sobie sprawy z zagrożenia. Dlatego profilaktyka, w tym badania cytologiczne i testy na wirusa HPV, są kluczowe. Infekcje wirusem brodawczaka ludzkiego, czyli HPV, mogą prowadzić do raka szyjki macicy, a niektóre typy wirusa mają silny wpływ na rozwój nowotworów. Na szczęście dzięki programom szczepień przeciwko HPV i regularnym badaniom przesiewowym, wiele przypadków tej choroby można obecnie nie tylko wykryć, ale nawet całkowicie jej zapobiec. Dlatego ważne jest, aby dbać o zdrowie szyjki macicy już przed wystąpieniem problemów.

Rola szyjki macicy w ciąży

Szyjka macicy (tzw. trzon macicy) pełni w czasie ciąży kluczową rolę. Jej struktura, długość i szczelność są zabezpieczone, a zmiana w jej budowie i funkcja są kontrolowane przez organizm w określonych fazach ciąży.

Jej prawidłowa funkcja chroni rozwijający się płód przed zagrożeniami, a jej kontrolowana rola jest dostępna podczas naturalnego porodu. Problemy z jej działaniem mogą prowadzić do komplikacji, dlatego ważne jest, aby szyjka macicy pełniła swoją rolę w ochronie przed porodem.

Po zapłodnieniu szyjka macicy zamyka się, tworząc tzw. czop śluzowy (łac. mucus), który chroni wnętrze macicy przed infekcjami. Czop ten ma żelową konsystencję i działa jak naturalny filtr ochronny, zawierając substancje bakteriobójcze.

Krótka i miękka szyjka macicy w ciąży

W okolicach 37. tydzień szyjki macicy zaczyna się skracać, co określa się mianem dojrzewania szyjki. Szyjka macicy staje się rozpulchniona i elastyczna, co jest naturalnym procesem przygotowującym organizm do porodu. Dojrzewanie szyjki macicy jest kluczowym etapem, ponieważ pozwala na otwarcie się szyjki w trakcie porodu, co umożliwia dziecku przejście przez kanał rodny.

Dysfunkcje szyjki macicy w ciąży?

Skrócona szyjka macicy w ciąży

Skrócona szyjka macicy w ciąży, szczególnie przedwcześnie, jest stanem, który może budzić niepokój zarówno u przyszłej matki, jak i jej lekarza. Zjawisko to może prowadzić do zwiększonego ryzyka przedwczesnego porodu. Szyjka macicy odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu ciąży, działając jako bariera, która zapobiega wczesnemu otwarciu się macicy.

W przypadku skrócenia szyjki, lekarze mogą zlecić dodatkowe badania, takie jak ultrasonografia, aby ocenić długość szyjki macicy oraz monitorować stan ciąży. W niektórych przypadkach, w zależności od stopnia skrócenia, mogą być zalecane takie środki jak ograniczenie intensywnych aktywności fizycznych, a w cięższych przypadkach koniecznie jest założenia szwu na szyjkę macicy.

Ważne jest, aby kobiety w ciąży, które zauważają jakiekolwiek niepokojące objawy, takie jak ból brzucha, skurcze czy krwawienia, niezwłocznie skontaktowały się z lekarzem. Wczesna interwencja może znacznie zwiększyć szanse na pomyślny przebieg ciąży i zdrowy poród. Regularne wizyty kontrolne oraz przestrzeganie zaleceń lekarza są kluczowe dla monitorowania stanu zdrowia i bezpieczeństwa matki oraz dziecka. 

Otwarta szyjki macicy w ciąży to naturalny proces w jej późniejszych etapach, gdy organizm przygotowuje się do porodu. Jednakże, jeśli szyjka otwiera się wcześniej (np. pod koniec II trymestru ciąży), może to stanowić zagrożenie i wymaga natychmiastowej porady lekarskiej.

Inne niepokojące zmiany w szyjce w ciąży

• Zakażenia szyjki (np. bakteryjne, wirusowe – HPV) mogą zwiększyć ryzyko przedwczesnego porodu. Dlatego tak ważne są badania prenatalne, które  oceniają długość i stan szyjki (np. przez USG przezpochwowe).

Czop śluzowy

Czop śluzowy (łac. mucus obturatorius, potocznie: czop Gerlina) to gęsta, galaretowata wydzielina produkowana przez gruczoły w szyjce macicy. Jego produkcję wspomagają hormony estrogen i progesteron. Śluz ten gromadzi się w kanale szyjki macicy, tworząc barierę, która zamyka dostęp do wnętrza macicy. Jest to jedna z głównych linii obrony płodu przed infekcjami, ponieważ zawiera przeciwciała IgA i IgG oraz enzymy, które niszczą patogeny wewnątrzmaciczne.

Funkcja zabezpieczenia czopu śluzowego w ciąży

Podczas ciąży czop śluzowy jest szczelny, a jego struktura jest gęsta i lepka. Chroni on płód nie tylko przed bakteriami i wirusami, ale także przed czynnikami mechanicznymi. 

Jak i kiedy nastąpi wydalenie czopu śluzowego?

W miarę zbliżania się terminu porodu szyjka macicy stopniowo mięknie, skraca się i zaczyna rozwierać. W wyniku tych zmian czop śluzowy zaczyna odklejać się od ścian kanału szyjki macicy i zostaje wydalony przez pochwę. Może to nastąpić nagle – jednorazowo, w postaci gęstej, śluzowatej galaretki o przezroczystym, żółtawym lub różowawym zabarwieniu, lub stopniowo, przez kilka dni, przypominając zwiększoną wydzielinę pochwową. Barwa czopu śluzowego może niekiedy zawierać domieszkę krwi, co wynika z pękania drobnych naczynek krwionośnych w trakcie rozwierania szyjki macicy. Taki tzw. „krwisty czop” (ang. bloody show) jest naturalnym i charakterystycznym objawem zbliżającego się porodu.

Czy odejście czopu oznacza początek porodu?

Nie zawsze. Odejście czopu śluzowego oznacza, że organizm przygotowuje się do porodu, jednak nie oznacza to automatycznie, że akcja porodowa rozpocznie się natychmiast.
U części kobiet poród zaczyna się w ciągu kilku lub kilkudziesięciu godzin, ale równie często może minąć kilka dni, a nawet ponad tydzień od momentu odejścia czopu do pojawienia się regularnych skurczów i rozwarcia szyjki macicy na tyle, by rozpoczął się poród właściwy.

Kiedy odejście czopu powinno być niepokoić?

Jeśli czop śluzowy odejdzie przed 37. tygodniem ciąży, może to być oznaką przedwczesnego dojrzewania szyjki macicy i zwiększonego ryzyka porodu przed terminem. W takim przypadku konieczna jest pilna konsultacja lekarska.

Natomiast wydzielina o intensywnie czerwonym, krwistym zabarwieniu jest sygnałem alarmowym i może wskazywać np. na przedwczesne odklejenie łożyska – wymaga to natychmiastowej interwencji medycznej. 

Z kolei jeśli odejściu czopu śluzowego towarzyszą inne objawy, takie jak regularne, nasilające się skurcze, odejście wód płodowych lub uczucie silnego parcia, oznacza to, że poród prawdopodobnie się rozpoczął lub jest bardzo blisko i należy zgłosić się do szpitala.

Monitorowanie szyjki macicy w ciąży

Podczas ciąży szyjka macicy jest regularnie monitorowana za pomocą różnych badań, których celem jest ocena jej długości, elastyczności oraz stopnia rozwierania, a także wykrycie ewentualnych nieprawidłowości mogących prowadzić do porodu przedwczesnego.

USG przezpochwowe

Najdokładniejszym badaniem oceniającym długość szyjki macicy jest USG przezpochwowe.
Pomiar ten wykonuje się najczęściej między 16. a 24. tygodniem ciąży, zwłaszcza u kobiet z grupy ryzyka, np. po wcześniejszych porodach przedwczesnych lub poronieniach.
Zbyt krótka szyjka macicy w tym okresie może wskazywać na zwiększone ryzyko porodu przedwczesnego, dlatego wymaga szczególnego nadzoru i ewentualnego leczenia.

Badanie ginekologiczne

Kolejną metodą oceny szyjki macicy jest badanie ginekologiczne, wykonywane przez lekarza podczas rutynowych wizyt kontrolnych, zwłaszcza w trzecim trymestrze ciąży.
Podczas badania ocenia się, czy szyjka nie ulega skróceniu, jaka jest jej konsystencja (czy pozostaje twarda i zamknięta, czy też staje się miękka i podatna na rozwieranie) oraz czy nie występują objawy przedwczesnego dojrzewania szyjki.

Badania laboratoryjne

Trzecim elementem monitorowania są badania laboratoryjne, takie jak cytologia szyjki macicy oraz posiewy z kanału szyjki i pochwy. Wykonuje się je zwykle na początku ciąży, a także później, jeśli pojawią się objawy infekcji.

Badania te pomagają wykryć stany zapalne i zakażenia, które – jeśli zostaną odpowiednio wcześnie leczone – zmniejszają ryzyko powikłań i porodu przedwczesnego.