Czym jest endometrioza – objawy i leczenie

Co to jest endometrium?

Endometrium (komórki endometrium) to wewnętrzna wyściółka macicy, która odgrywa kluczową rolę w cyklu menstruacyjnym i ciąży. Pod wpływem hormonów, głównie estrogenów i progesteronu, endometrium rośnie i przygotowuje się na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, endometrium złuszcza się i jest wydalane z organizmu w postaci krwawienia menstruacyjnego. W przypadku ciąży endometrium staje się miejscem, w którym zarodek się zagnieżdża i rozwija, tworząc łożysko. Nieprawidłowy wzrost endometrium poza macicą może prowadzić do schorzenia zwanego endometriozą.

 

Czym jest endometrioza? 

Endometrioza to choroba dotykająca coraz więcej kobiet. Endometrioza rozwija się u około 6-15% ogólnej populacji kobiet. Występuje głównie u kobiet w wieku rozrodczym, ale także u osób młodych i kobiet po menopauzie (3%).

Endometrioza to choroba charakteryzująca się obecnością komórek błony śluzowej trzonu macicy poza jamą macicy. Błona śluzowa macicy poza jej jamą zachowuje się tak samo, jak błona śluzowa w macicy, podlegając cyklicznym przemianom podczas menstruacji. Inne nazwy określające tę chorobę to gruczolistość macicy lub wędrująca śluzówka macicy.

Jest to choroba estrogenozależna.

 

Endometrioza - rodzaje schorzenia

Występują trzy typy endometriozy:

• otrzewnowa,
• jajnikowa,
• postać głęboko naciekającą.

 

Jakie są najczęstsze objawy endometriozy?

Objawem endometriozy jest ból. Objawy mogą nasilać się w trakcie miesiączki.

Występowanie objawów jest indywidualne - bólowe objawy mogą występować pojedynczo lub w kilku miejscach jednocześnie. U kobiet z dolegliwościami przewlekłymi napady bólu mogą prowadzić do braku odpowiedniego wypoczynku, regeneracji, przewlekłego zmęczenia oraz zwiększonej wrażliwości na ból. 

Trzy główne objawy endometriozy to:

• bolesne miesiączkowanie (dysmenorrhea)
• bolesne współżycie (dyspareunia)
• bezpłodność - bezpłodność dotyczy ok. 30 - 50 % kobiet.

W zależności od stopnia zaawansowania choroby i indywidualnych predyspozycji objawy bólowe mogą być odczuwane:

• jako przewlekły ból miednicy mniejszej
• nad spojeniem łonowym (należy wykluczyć choroby nerek i dróg moczowych)
• promieniować do odbytnicy, bóle odbytu (ból przy oddawaniu stolca i moczu)
• mogą występować obfite krwawienia miesiączkowe
• mogą pojawić się krwawienia z pęcherza moczowego lub odbytnicy
• może występować krwiomocz, częstomocz, parcia naglące, nietrzymanie moczu
• problemy jelitowe - skurcze jelit, bolesne wypróżnianie, zaparcia, bóle brzucha, pobolewanie brzucha, przewlekły ból brzucha od 6 miesięcy niezależnie od fazy cyklu
• cykliczne, nawracające bóle kończyn dolnych o charakterze rwy kulszowej.
  
  

Jaki rodzaj bólu można odczuwać chorująca na endometriozę?

• palący,
• szczypiący,
• intensywny,
• promieniujący do pachwiny, pęcherza, odbytu, krzyża,
• rozdzierający,
• nieprzemijający.

 

Endometria - objawy skórne oraz guzy

Endometrioza objawia się jako drobne ogniska o nierównej powierzchni i zabarwieniu w kolorze sinym, które krwawią w czasie menstruacji. W jajnikach powstają guzy lite, które zmieniają się wraz z upływem czasu w torbiele wypełnione hemolizowaną krwią. Są to tzw. guzy czekoladowe.

 

Jakie są przyczyny powstawania endometriozy?

Przyczyny endometriozy nie są w pełni znane (artykuł powstał we wrześniu 2024 roku), tym samym diagnostyka i leczenie są utrudnione. Istnieje wiele teorii związanych z jej powstawaniem:

• implantacja endometrium poprzez jajowody do jamy otrzewnej i w obrębie narządów miednicy mniejszej
• osłabienie układu immunologicznego (głównie lokalnego)
• zmiany w adhezji komórkowej, profilu cytokin, macierzy komórkowej
• czynniki środowiskowe
• zaburzenia w procesie angiogenezy
• predyspozycje genetyczne.

 

Miejsca występowania endometriozy

Endometrioza najczęściej występuje w narządach płciowych miednicy mniejszej, tj.:

• macicy
• jajowodach
• jajnikach
• pochwie
• jamy brzusznej 

Może występować także w innych narządach m.in. pęcherzu moczowym, jelicie grubym, wyrostku robaczkowym, a nawet nerkach czy też sercu. Może pojawić się także w bliźnie pooperacyjnej - po operacji ginekologicznej, cięciu cesarskim. Mamy wówczas do czynienia z endometriozą ściany brzucha tzw. AWE - ang. Abdominal Wall Endometriosis, czyli obecnością ektopowej tkanki endometrium, która została zatopiona w podskórnej warstwie tłuszczowej i mięśniach ściany brzucha.

Może ona wystąpić także samoistnie, jednakże najczęściej jest związana z zabiegiem chirurgicznym - cesarskie cięcie, histerektomia (usunięcie macicy) lub usunięcie wyrostka robaczkowego. Najczęściej rozpoznawanym typem AWE jest endometrioza blizny po cesarskim cięciu (ang. Cesarean Scar Endometriosis, CSE). Endometrioza w bliźnie po cesarskim cięciu może powodować długotrwałe cykliczne bóle w obrębie podbrzusza i miednicy. 

Endometrioza w wyrostku robaczkowym może dawać objawy podobne do jego zapalenia, a zrosty w obrębie jelit mogą powodować niedrożność układu pokarmowego.

 

Stopnie zaawansowania endometriozy

Postaci endometriozy:

• torbiele endometrialne
• guzowate, głębokie nacieki i przegrody odbytniczo-pochwowe
• wszczepy otrzewnowe

Postać łagodna - występują drobne ogniska endometriozy, drobne zrosty otrzewnowe w miednicy mniejszej oraz ogniska wielkości około 2 cm.
Postać ciężka - występują torbiele endometrialne, zrosty, niedrożność jajowodów, zajęcie jelit przez endometriozę, nacieki endometralne w zagłębieniu maciczno-odbytniczym.

Gruczolistość macicy (endometrioza) jest to proces patologiczny, ale histopatologicznie łagodny. Powoduje jednak niszczenie tkanek przez stopniowe naciekanie struktur narządowych, co w konsekwencji powoduje powstanie zrostów i blizn. Należy pamiętać, że choroba ma indywidualny przebieg. Może przebiegać także bezobjawowo, co wówczas utrudnia jej rozpoznanie.

 

Czy endometrioza to przyczyna niepłodności i trudności z zajściem w ciążę?

Endometrioza to schorzenie, w którym tkanka endometrium, czyli wyściółki macicy, rośnie poza macicą, najczęściej w okolicy jajników, jajowodów, pęcherza moczowego czy jelit. Może to prowadzić do stanów zapalnych, zrostów oraz blizn w narządach miednicy, co często wpływa na płodność kobiety. Endometrioza może zakłócać proces owulacji, a także utrudniać transport komórki jajowej przez jajowody, co zmniejsza szanse na zapłodnienie. Wpływ endometriozy na płodność zależy od stopnia zaawansowania choroby, lokalizacji ognisk oraz indywidualnych cech kobiety.

Endometrioza jest chorobą, która może prowadzić do niepłodności, ponieważ powoduje zrosty i blizny w jajnikach i jajowodach, które utrudniają uwolnienie i transport komórki jajowej. Zmiany zapalne w jamie macicy oraz wokół narządów rozrodczych mogą zakłócać prawidłowe funkcjonowanie jajników i jajowodów, co obniża szanse na zapłodnienie. Stan zapalny wywołany przez endometriozę może wpływać negatywnie na jakość komórek jajowych oraz środowisko macicy, utrudniając implantację zarodka. U kobiet z endometriozą mogą występować torbiele jajników (endometrioma), które dodatkowo zmniejszają rezerwę jajnikową. Chociaż nie każda kobieta z endometriozą jest niepłodna, choroba znacząco podnosi ryzyko problemów z zajściem w ciążę, ale mimo to, przy właściwym leczeniu wiele kobiet nadal może zajść w ciążę.

Leczenie endometriozy obejmuje leki przeciwbólowe, hormonalne, a w niektórych przypadkach chirurgiczne usunięcie ognisk endometriozy, co może poprawić szanse na poczęcie. Niektóre kobiety z endometriozą mogą również wymagać wspomaganego rozrodu, takiego jak in vitro (IVF), aby zwiększyć szanse na ciążę. 

 

Diagnostyka endometriozy

„Złotym standardem” w diagnostyce endometriozy jest laparoskopia, która umożliwia  jednoczesne leczenie. Laparoskopia powinna ona być poprzedzona dokładnie zebranym wywiadem ginekologicznym oraz diagnostyką obrazową – USG, MRI. Dzięki badaniu laparoskopowemu można bezpośrednio ocenić stopień zaawansowania zmian, usunąć wszczepy endometriozy - możliwie jak największy ich obszar oraz pobrać materiał do badania histopatologicznego.

 

Badanie przedmiotowe - ginekologiczne

Badanie ginekologiczne powinno określać pozycję, wielkość oraz ruchomość macicy. Badanie przez pochwę i odbytnicę pozwala ocenić więzadła krzyżowo-maciczne oraz przegrodę odbytniczo-pochwową pod kątem występowania guzków endometriozy głęboko naciekającej. Badanie palpacyjne okolicy przydatków może ujawnić występowanie torbieli endometrialnych.
Przeprowadzenie badania ginekologicznego w trakcie miesiączki może być pomocne w znalezieniu ognisk endometriozy głęboko naciekającej.

 

Jakie są wskazania do laparoskopii?

Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące diagnostyki i metod leczenia endometriozy twierdzi, że badanie laparoskopowe wymagane jest w poniższych przypadkach:

1. Pacjentki z dolegliwościami bólowymi miednicy:
   – cierpiące z powodu dyspareunii, bolesnych miesiączek, dyschezji, przewlekłego bólu, u których pogorszeniu ulega jakość życia, a leczenie farmakologiczne zachowawcze jest nieskuteczne lub przeciwwskazane,
   – u których jest podejrzenie stanu ostrego np. skrętu przydatków czy pęknięcia torbieli przydatków,
   – u których jest podejrzenie zajęcia przez endometriozę jelit, pęcherza moczowego, moczowodów czy nerwów przebiegających w rejonie miednicy.
2. Pacjentki, u których podczas badania ginekologicznego stwierdzono obecność bolesnych guzków na więzadłach krzyżowo-macicznych.
3. Pacjentki, u których zdiagnozowano zmiany guzowate przydatków.
4. Pacjentki z niepłodnością, u których badanie ginekologiczne i dodatkowe badania obrazowe nie wykazują istnienia patologii.
   
   

Leczenie endometriozy - cele oraz dostępne metody

Endometrioza jest przewlekłą chorobą narządów miednicy mniejszej i wymaga odpowiedniej diagnostyki oraz skutecznego leczenia. W przypadkach endometriozy najczęściej stosuje się farmakoterapię i leczenie zachowawcze jednak najważniejszym pozostaje postawienie sobie pytania: "co leczenie endometriozy ma na celu ? Podczas ustalania planu leczenia powinno ustalić się jaki jest cel postępowania leczniczego. Mianowicie czy celem jest zniesienie bólu czy też leczenie niepłodności. Istotną role odgrywa tu dokładny wywiad lekarza oraz szczerość pacjenta.

Spośród sposobów leczenia dostępne jest: 

• leczenie farmakologiczne (często leczenie zachowawcze)
• leczenie operacyjne (leczenie chirurgiczne)
• obydwie metody jednocześnie

U kobiet planujących potomstwo, jeżeli jest to możliwe stosuje się metodę endoskopową wraz z leczeniem hormonalnym. U kobiet nie planujących potomstwa, przy rozległych i guzowatych zmianach obydwu gonad, cierpiących na duże dolegliwości bólowe zdarza się całkowite usunięcie macicy wraz z przydatkami (histerektomia). Usunięcie macicy wraz z przydatkami stosuje się także, gdy endometrioza zwęża moczowody lub głęboko nacieka na jelita. Postępowanie radykalne zalecane jest u kobiet po 40 roku życia. Powoduje ono cofanie się endometriozy; dając 90-100% wyleczeń.

Podstawą leczenia hormonalnego jest zablokowanie miesiączki. Z badań wynika, że kobiety niepłodne zachodzą w ciąże po roku od zakończenia stosowania kuracji hormonalnej. U kobiet tych zdrowie oraz stan ciąży powinien być ściśle kontrolowany przez lekarza ginekologa co 2-3 tygodnie, a każde powikłanie leczone w oddziale klinicznym.

Rodzaj zastosowanego leczenia zależy od:

• wieku pacjentki
• jej chęci prokreacyjnych
• dolegliwości
• postaci endometriozy

Niezwykle ważną rolę odgrywa leczenie uzupełniające: właściwa dieta, tryb życia oraz opieka psychologiczna.

 

Dyspareunia a endometrioza

Z badań przeprowadzonych przez Radomskiego i wsp. wynika, że występowanie endometriozy u kobiet jest istotnym czynnikiem ryzyka dla dyspareunii. W grupie kobiet poddanych badaniu, które miały dyspareunię endometriozę stwierdzano u co 4 pacjentki. Podczas tego badania sprawdzano, czy dany typ endometriozy - endometrioza otrzewnowa lub torbiele endometrialne jajnika - ma związek z dyspareunią. Okazało się, że dyspareunia 5-krotnie częściej występowała w endometriozie otrzewnowej niż miała związek z torbielami endometrialnymi jajnika.

 

Jakość życia pacjentek z endometriozą

W kolejnym artykule z serii przyjrzymy się, jak endometrioza wpływa na jakość życia pacjentek. Omówimy zarówno fizyczne, jak i emocjonalne wyzwania związane z bólem, zmęczeniem oraz ograniczeniami w codziennym funkcjonowaniu. Pokażemy także, jak wsparcie medyczne i psychologiczne może poprawić komfort życia kobiet z tym schorzeniem. Ponadto omówimy w jaki sposób terapia prowadzona z fizjoterapeutą może złagodzić przebieg endometriozy zwłaszcza w okresie nasilenia się dolegliwości bólowych.

 

Piśmiennictwo:

1. Markowska, J., Mądry, R., & Kasprzak, B. (2014). Rozległa endometrioza–opis przypadku. Current Gynecologic Oncology, 4(12), 290-293.
2. WYDERKA, M. I., ZALEWSKA, D., & SZELĄG, E. (2011). ENDOMETRIOZA A JAKOŚĆ ŻYCIA. Polish Nursing/Pielegniarstwo Polskie, 42(4).
3. Radomski, D., Jarząbek, G., Pawlaczyk, M., & Friebe, Z. (2006). Występowanie dyspareunii u kobiet z endometriozą. Journal of Sexual and Mental Health, 4(1), 13-15.
4. Wójcik M, Szczepaniak R, Placek K. Physiotherapy Management in Endometriosis. Int J Environ Res Public Health. 2022 Dec 2;19(23):16148. doi: 10.3390/ijerph192316148. PMID: 36498220; PMCID: PMC9740037.
5. Kasper-Jędrzejewska, M. Endometrioza i cesarskie cięcie.
6. Basta A, Brucka A, Górski J, Kotarski J, Kulig B, Oszukowski P, Poreba R, Radowicki S, Radwan J, Sikora J, Skret A, Skrzypczak J, Szyłło K; Polish Gynocologic Society Experts Group. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczace diagnostyki i metod leczenia endometriozy [The statement of Polish Society's Experts Group concerning diagnostics and methods of endometriosis treatment]. Ginekol Pol. 2012 Nov;83(11):871-6. Polish. PMID: 23379199.