Wypadanie i obniżenie narządów miednicy - objawy, rodzaje, leczenie

Wypadanie narządów miednicy (w angielskim skrócie POP od Pelvic Organ Prolapse) oznacza znaczące obniżenie żeńskich narządów miednicy (macicy, pęcherza moczowego oraz/i odbytnicy) do pochwy lub w skrajnym przypadku wystawanie ich poza wargi sromowe. Inna spotykana nazwa to zaburzenia statyki narządów miednicy mniejszej.

Temat wypadania narządów miednicy jest bardzo rozległy, dlatego postaramy się wiedzę w nim zawartą usystematyzować z możliwością odesłania do innego artykułu poświęconego dokładniej pewnym zagadnieniom, które tu nie będą szczegółowo omawiane. Bardzo często obniżenie lub wypadanie narządów kojarzone jest z wypadaniem macicy. Stąd pojawiła się też czasami nazwa wypadanie narządów rodnych / obniżenie narządów rodnych lub narządów płciowych, co nie do końca oddaje problem lub jest jego zawężeniem do obniżenia / wypadania macicy. Zacznijmy od początku.

 

Prawidłowa anatomia narządów miednicy - pęcherz moczowy, pochwa, macica, odbytnica oraz mięśnie dna miednicy

Poniższy rysunek pokazuje prawidłowe, anatomiczne położenie organów wewnętrznych dna miednicy mniejszej. Na rysunku przedstawiono pochwę, macicę, pęcherz moczowy, szyję pęcherza moczowego oraz odbyt. Pozycję całości wspierają mięśnie dna miednicy po angielsku nazywane pelvic floor, czyli w wolnym tłumaczeniu podłoga miednicy (w Polsce przyjęła się nazwa mięśnie dna miednicy). W dalszej części tekstu wyniknie dlaczego ta angielska nazwa jest bardzo trafna.

 

 

Jakie są rodzaje obniżenia narządu rodnego?

Jakikolwiek stopień opadania narządów jest powszechny i dotyczy powyżej 43% kobiet, a wśród kobiet po menopauzie dotyczy powyżej 86%. Warto jednak zauważyć, że zdecydowana większość nie wymaga leczenia, zwłaszcza w przypadku, gdy obniżenie nie przekracza punktu krytycznego, czyli granicy pomiędzy przedsionkiem a pochwą właściwą. Jednakże od 3 do 10% kobiet posiada znaczące obniżenie macicy lub pochwy poza tę granicę, co wiąże się z fizycznym ich wystawaniem do przedsionka lub poza nim.

Warto zauważyć, że chociaż możemy mieć problem z obniżeniem jednego organu bardziej niż innych, podczas badania manualnego to obniżenie to nie jest wyizolowane w stosunku do innych organów (tzn. obniżenie przedniej ściany pochwy wpływa również na pozycję macicy i tylnej ściany pochwy).

 

Cystocele - obniżenie przedniej ściany pochwy

Cystocele to najczęściej występujący rodzaj obniżenia narządów i dotyczy obniżenia przedniej ściany pochwy i często nazywane wypadaniem pęcherza. Występuje dwa razy częściej niż obniżenie tylnej ściany pochwy (rektocele) oraz 3 razy częściej niż wypadanie macicy lub pochwy po histerektomii (o operacji usunięcia macicy, czyli histerektomii możesz przeczytać tutaj)

 

 

Wypadanie macicy

Wypadanie macicy (prolapsus uteri) to stan, w którym macica przemieszcza się w dół, do pochwy, a czasem nawet na zewnątrz pochwy, w wyniku osłabienia mięśni i więzadeł dna miednicy. Oczywiście obserwuje się wypadanie macicy po porodzie. Panie, które nigdy nie rodziły mogą cierpieć z powodu wypadania macicy ze względu na inne czynniki. Przyczyny wypadania macicy mogą obejmować: 

• starzenie się,
• menopauzę,
• przewlekłe zaparcia,
• ciężką pracę fizyczną,
• otyłość. 

Objawy wypadania macicy

Objawy mogą obejmować uczucie ciężkości lub pełności w miednicy, ból w dolnej części pleców, trudności w oddawaniu moczu lub stolca, ból podczas stosunku oraz widoczne uwypuklenie w pochwie.

Wypadanie macicy – leczenie

Jak wygląda leczenia wypadania macicy? Stosowanie pessarów, które są urządzeniami umieszczanymi w pochwie w celu podtrzymania macicy, może również przynieść ulgę.

Leczenie operacyjne wypadania macicy stosuje się w bardziej zaawansowanych przypadkach. Operacje te mogą obejmować naprawę (operacja podwieszenia macicy za pomocą siatki) i wzmocnienie struktur podtrzymujących macicę lub jej całkowite usunięcie. Wszystko zależy od stopnia zaawansowania wypadania macicy. Kobiety z wypadaniem macicy wymagają szczególnej opieki ze względu na możliwe powikłania (zwłaszcza wypadnięcia macicy na zewnątrz).

 

Rectocele

Rectocele to schorzenie, w którym przednia ściana odbytnicy wypukla się do tylnej ściany pochwy, powodując uwypuklenie i wypadanie. 

Leczenie Rectocele

Leczenie rectocele może obejmować ćwiczenia MDM, stosowanie pessarów lub interwencje chirurgiczne w celu naprawy osłabionych struktur. W przypadkach bardziej zaawansowanych, operacja kolporafii tylnej może być zalecana, aby wzmocnić i naprawić uszkodzone tkanki.

 

Wypadająca pochwa po operacji usunięcia macicy (histeroktomii)

Obniżenie i wypadanie pochwy po operacji usunięcia macicy to stan, w którym górna część pochwy zsuwa się lub wypada na zewnątrz pochwy. Jest to często wynikiem osłabienia struktur podtrzymujących pochwy, które mogły być usunięte lub uszkodzone podczas histerektomii. Objawy mogą obejmować uczucie pełności lub ciężkości w pochwie, trudności w oddawaniu moczu, ból w miednicy oraz widoczne uwypuklenie pochwy.

 

Przyczyny i czynniki ryzyka powodujące wypadanie narządów

Istnieje kilka dobrze udokumentowanych badaniami czynników ryzyka zwiększającymi odsetek kobiet cierpiących na obniżenie narządów. Najczęściej wymieniane przyczyny wypadania / opadania narządów to osłabienie mięśni dna miednicy i odbytu (w szczególności mięśnia Levator Ani, czyli mięśnia dźwigacza odbytu oraz Pubococcygeus, czyli mięśnia  łonowo-guzinczego). Mięśnie te często ulegają nadmiernemu rozciągnięciu, zwłaszcza po dużej liczbie porodów naturalnych lub porodach bliźniaczych, co prowadzi w konsekwencji do dysfunkcji lub kontuzji (naciągnięcia, naderwania lub w najgorszym wypadku zerwania).

Niedawne badania z 2019 roku, przeprowadzone na 1492 kobietach obserwowanych przez 2 do 9 lat (część kobiet rezygnowało w uczestnictwie w programie) z medianą wieku 38,2 lata wykazało, że wypadanie narządów miednicy jest silnie związane z wielkością szpary sromowej. Modele lognormalne przewidywały, że szacowany średni czas do rozwinięcia wypadania wynosiłby:

• 33,4 lata dla kobiet z utrzymującą się szparą sromową o wielkości 3 cm;
• w przeciwieństwie do tego szacowany średni czas do rozwinięcia wypadania wynosiłby 5,8 roku dla szpary sromowej o wielkości ≥4,5 cm.

Rozważając osobno kobiety, które rodziły przez cesarskie cięcie oraz te z co najmniej jednym porodem drogą pochwową, wielkość szpary sromowej znacznie modyfikowała ryzyko wypadania w obu grupach porodowych.

Pozostałe czynniki podwyższające ryzyko występowania wypadania narządów to:

• wiek - każda dekada życia zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia problemu o 40%,
• liczba urodzeń - zbadano i udokumentowano stosunkowo liniową zależność od liczby porodów do wzrostu odsetka występowania obniżenia narządów. Odsetek rośnie ten dla kobiet bardzo mocno w przypadku 4 lub więcej porodów,
• nadwaga i otyłość - 3-krotnie większy odsetek kobiet z POP występował u kobiet z otyłością i nadwagą w stosunku do kobiet z normalną wagą. Wynika to z faktu, że nadmierna masa może wywierać dodatkowy nacisk na mięśnie dna miednicy.

 

Objawy zaburzeń statyki narządu rodnego z punktu widzenia pacjentki

Najczęściej występujące objawy wypadających narządów (lub silnego obniżenia)  można podzielić na kilka podgrup:

• objawy waginalne,
• objawy związane z nietrzymaniem moczu,
• objawy związane z jelitem grubym,
• objawy seksualne.

W jednym z badań wykonanych na ponad 200 kobietach wykazano, że 86% zgłaszało problem z nietrzymanie moczu (nagłość i zwiększona częstotliwość), od 34 do 62% zgłaszało problem z pełnym wypróżnieniem, a 31% zgłaszało problem z nietrzymaniem stolca.

Objawy zaburzeń statyki narządów płciowych w przedsionku pochwy

Najczęstszym jest wyczuwanie wybrzuszenia lub występu na wyjściu z pochwy. Bardziej zaawansowany stan powoduje, że możemy wyczuć palcem lub zobaczyć owo wybrzuszenie. Pacjentka odczuwa nacisk w miednicy oraz ma uczucie ciężkości.

Objawy związane z nietrzymaniem moczu

Najczęstsze objawy to:

• nietrzymanie moczu (wysiłkowe, mieszane lub parciowe),
• częstotliwość oddawania moczu,
• nagłość potrzeby oddania moczu,
• słaby lub wydłużony w czasie strumień moczu,
• poczucie niepełnego wypróżnienia,
• niepewność co do potrzeby oddania moczu,
• ręczna potrzeba zmniejszenia wypadania narządów w celu pełnego wypróżnienia,
• zmiana pozycji do oddawania moczu w celu pełnego wypróżnienia lub w ogóle rozpoczęcia oddawania moczu.

Objawy związane z jelitem grubym i odbytnicą

Najczęstsze objawy związane z jelitem grubym dotyczą oddawania kału. Oto lista tych objawów:

• nietrzymanie gazów lub płynnego/twardego stolca,
• nagłe poczucie konieczności defekacji,
• poczucie blokady podczas oddawania kału,
• konieczność dokonywania ucisku w okolicach waginy aby skutecznie oddać kał,
• wkładanie dużego wysiłku podczas oddawania stolca,
• poczucie niepełnego wypróżnienia.

Objawy związane z niedyspozycją seksualną

Najczęstszym objawem jest dyspareunia. Dyspareunia to ból odczuwany podczas stosunku płciowego. Może występować zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn, chociaż częściej dotyczy kobiet. Przyczyny dyspareunii mogą być fizyczne, psychiczne lub emocjonalne. Fizyczne przyczyny mogą obejmować infekcje, zmiany hormonalne czy problemy anatomiczne, które najczęściej dotyczą obniżonych narządów.

 

Badanie i ocena obniżenia narządów miednicy mniejszej

Kobiety z POP mogą reprezentować wiele różnych objawów, dlatego też dokładny wywiad i badanie są krytyczne w celu wdrożenia właściwego leczenia. Wymaga to kompletnej historii tego jak wygląda sytuacja z wystającym z przedsionka pochwy narządami (wybrzuszenia pochwy) oraz powiązanymi z nimi problemami z wyciekami oraz problemami seksualnymi. W 99% przypadkach wybrzuszenie pojawiające się w pochwie potwierdza obecność schorzenia. Pozostałe symptomy nie są tak łatwe w ocenie i wymagają dogłębnego zgadania. 

Bardzo często w przypadku lekkiego obniżenia narządów kobiety skarżą się na wysiłkowe nietrzymanie moczu, co wynika z osłabionych mięśni dna miednicy i mięśni łączących się z przednią ścianą pochwy.

W przypadkach, gdy obniżenie jest bardziej zaawansowane (np. wypadanie macicy wiąże się z wystawaniem poza przedsionek pochwy) kobiety mają problem z wypróżnieniem (uczucie, że pęcherz nie został wypróżniony), niepewność potrzeby oddania moczu, słaby lub przerywany strumień moczu. Zasadne byłoby wypełnienie specjalnie przygotowanego kwestionariusza dotyczącego samopoczucia oraz objawów pacjentki w czasie jej codziennego życia.

Pacjentki zgłaszające problem z obniżeniem narządów powinny przejść badanie w celu obiektywnej oceny przez specjalistę, w tym przypadku ginekologa (lub/i fizjoterapeutkę ginekologiczną, która po wykryciu problemu powinna skierować na dodatkowe badania), który oceni stan narządów. Badanie przeprowadza się na leżąco oraz stojąco w pozycji spoczynkowej oraz w przypadku napięcia mięśni. Ginekolog do badania używa wziernika, którym w pozycji spoczynkowej pacjentki dochodzi do szyjki macicy. Następnie pacjentka proszona jest o napięcie mięśni i lekarz wycofuje wziernik powoli obserwując czy macica podąża za wziernikiem. 

W celu rzetelnej oceny stopnia zaawansowania problemu może być konieczne przeprowadzenie cytoskopii, testów urodynamicznych, rezonansu magnetycznego i/lub badania USG. 

Do oceny stopnia obniżenia / wypadania narządów przygotowano system POP-Q, który jest uważany za najlepszy system kwantyfikujący (przypisujący stan do konkretnych liczb) problem. Został wprowadzony w 1996r., a uznany przez American Urogyneacological Society, International Continence Society oraz jednostkę WHO zajmującą się NTM.

 

Skala POP-Q system - stopień wypadania narządów

POP-Q (Pelvic Organ Prolapse Quantification) to system oceny wypadania narządów miednicy, stosowany w ginekologii. System ten umożliwia standaryzowaną ocenę i klasyfikację stopnia wypadania narządów miednicy. Składa się z kilku punktów anatomicznych, które są mierzone w centymetrach, a wyniki są zapisywane w odniesieniu do hymenu (błony dziewiczej). Oto główne punkty pomiarowe w systemie POP-Q:

1. Aa - Punkt na przedniej ścianie pochwy, 3 cm od wejścia do pochwy.
2. Ba - Najbardziej wysunięty punkt na przedniej ścianie pochwy.
3. C - Najniższy punkt szyjki macicy lub pochwowego szczytu (po histerektomii).
4. D - Najniższy punkt tylnej części szyjki macicy (dotyczy tylko kobiet z zachowaną macicą).
5. Ap - Punkt na tylnej ścianie pochwy, 3 cm od wejścia do pochwy.
6. Bp - Najbardziej wysunięty punkt na tylnej ścianie pochwy.
7. Gh - Długość genital hiatus, mierzona od środka zewnętrznego ujścia cewki moczowej do tylnego krańca wejścia do pochwy.
8. Pb - Odległość od środka zewnętrznego ujścia cewki moczowej do odbytu.
9. TVL - Całkowita długość pochwy.

 

W systemie POP-Q ocenia się również stopień wypadania narządów miednicy, który klasyfikuje się w skali od 0 do 4 w zależności od stopnia zaawansowania obniżenia narządów:

• Stopień 0: Brak wypadania.
• Stopień 1: Najniższy punkt wypadania jest co najmniej 1 cm powyżej wejścia do pochwy.
• Stopień 2: Najniższy punkt wypadania jest 1 cm powyżej lub poniżej wejścia do pochwy.
• Stopień 3: Najniższy punkt wypadania jest więcej niż 1 cm poniżej wejścia do pochwy, ale nie więcej niż 2 cm krótszy od całkowitej długości pochwy.
• Stopień 4: Całkowite wypadanie macicy lub pochwy, gdy najniższy punkt wypadania jest więcej niż 2 cm krótszy od całkowitej długości pochwy.

System POP-Q jest uważany za najbardziej precyzyjną i standaryzowaną metodę oceny wypadania narządów miednicy, co pozwala na dokładne monitorowanie postępów leczenia oraz komunikację pomiędzy specjalistami.

  

Leczenie wypadania narządów miednicy

Leczenie wypadania narządów miednicy można podzielić na 4 zasadnicze grupy:

• leczenie operacyjne
• pessaroterapia
• ćwiczenia mięśni dna miednicy - wzmocnienie oraz poprawa elastyczności mięśni miednicy
• zmiana stylu życia (np. dieta, utrata nadwagi, dieta bogata w kolagen - tu musimy odnotować, że muszą być to produkty bardzo wysokiej jakości i sprawdzone, rekomendowane przez specjalistów)

Warto jednak podkreślić, że operacja lub pessaroterapia są jednym z dwóch wyborów prowadzących do poprawy jakości życia pacjentki. Przeprowadzanie ćwiczeń wzmacniających mięśnie dna miednicy oraz zmiana stylu życia mogą jedynie sprawić, że dwie pierwsze wymienione metody leczenia będą w dłuższej perspektywie skuteczniejsze. Trening mięśni Kegla oraz zmiana stylu życia mogą być skuteczne w przypadku lekkiego stopnia obniżenia (1 wg POP-Q, w wyjątkowych sytuacjach 2). Od stopnia 2 wskazane jest stosowanie pessaroterapii jako pierwszej metody leczenia. W przypadku lekkiego stopnia obniżenia przedniej ściany pochwy i u pań z objawem wysiłkowego NTM skuteczne okazać się mogę tampony na wysiłkowe nietrzymanie moczu oraz wzmacnianie mięśni poprzez trening.

Często można się spotkać z ofertą terapii estrogenowej. Warto zaznaczyć jednak, że nie ma dowodów na to, że stosowanie estrogenu, zarówno miejscowe, jak i systemowe, zmniejsza wielkość cystocele. Jednak kremy lub pessary dopochwowe zawierające estrogen mogą być stosowane u kobiet z cystocele w celu leczenia objawów atrofii pochwy, które mogą występować jednocześnie. Inne badania wykazały, że przedoperacyjne stosowanie kremów estrogenowych poprawia syntezę kolagenu, zapobiegając ścienieniu ściany pochwy i zmniejszając aktywność enzymów degradujących.

Ważne jest, aby zachęcać pacjentkę do pracy nad modyfikowalnymi czynnikami ryzyka, takimi jak wysoki wskaźnik masy ciała (BMI > 30), palenie tytoniu, dźwiganie ciężarów, przewlekły kaszel lub zaparcia.

  

Leczenie operacyjne obniżenia i wypadania narządów

Leczenie operacyjne powinno być wyłącznie stosowane wtedy, gdy inne metody nie dają efektów. 

Kolporafia to operacja mająca na celu naprawę osłabionych miejsc w ścianach pochwy poprzez wszczepienie siatki polipropylenowej. Dostęp przezpochwowy umożliwia przeprowadzenie zabiegu w sposób jak najmniej inwazyjny. Inna nazwa dla kolporafii to plastyka przednia (w przypadku cystocele) lub tylna (w przypadku rectocele) pochwy. Jest ono stosowane przy wypadaniu narządów miednicy (POP). W przypadku POP, narządy w miednicy obniżają się, ponieważ wspierające je mięśnie i tkanki w ścianie pochwy stały się zbyt słabe, aby utrzymać narządy na miejscu. Kolporafia wzmacnia te mięśnie i tkanki, aby mogły one podtrzymywać narządy miednicy, takie jak pęcherz moczowy i odbytnica.

Chociaż powikłania związane z kolporafią są rzadkie, każda operacja niesie ze sobą pewne ryzyko. Przed operacją omów z lekarzem czynniki ryzyka, takie jak ogólny stan zdrowia i istniejące schorzenia.

Powikłania mogą obejmować:

• zaparcia,
• nadmierne krwawienie,
• bolesne współżycie,
• reakcja na znieczulenie,
• infekcja w miejscu rany,
• uszkodzenie narządów miednicy,
• zakażenia dróg moczowych,
• nietrzymanie moczu i/lub stolca.

Dochodzenie do siebie po operacji zajmuje co najmniej 6-8 tygodni. Warto dodać, że operacja z założeniem siatki nie jest problemem, który rozwiąże problem medyczny "na zawsze". Po 5-10 latach problem może powrócić. Wiele zależy od jakości zastosowanej siatki oraz lekarza przeprowadzającego operację.

Według badań z 2010 roku (Iglesia, Sokol "Vaginal mesh for prolapse") ok. 70% kobiet zmaga się z problemem ponownie, a ok. 1/3 wymaga powtórzenia zabiegu.

 

Pessaroterapia

Pessary to wyroby medyczne wykonane z silikonu medycznego stosowane dopochwowo w celu wsparcia ścian pochwy. Pessary występują w różnych kształtach, a ich dobór może wymagać ok. 3 wizyt u lekarza lub fizjoterapeutki uroginekologicznej. 

Używanie pessarów wymaga od pacjentek odpowiedniego zaangażowania. Kobieta powinna być odpowiednio przeszkolona z zakładania i wyjmowania pessarów. Pessar należy na noc wyjmować, umyć i rano założyć ponownie. Nieprzestrzeganie tych zasad doprowadzi nieuchronnie do infekcji oraz problemów, do których niezbędna będzie wizyta u lekarza.

Według badań z 2018 roku (Coolen, "Primary treatment of pelvic orgran prolapse. Pessary use versus prolapse surgery") 72% pań używających pessary nie jest zainteresowanych przeprowadzeniem operacji. 

Czynnikami wpływającymi na zmniejszenie powodzenie dopasowania odpowiedniego pessara są:

• zbyt wysoki BMI,
• wysoki stopień zaawansowania wypadania,
• wcześniejsze leczenie operacyjne.

Więcej o pessarach oraz ich rodzajach możne przeczytać w naszym artykule o pessaroterapii. 

   

Trening mięśni dna miednicy jako profilaktyka i leczenie wypadania narządów

Około 50% kobiet po porodzie cechuje osłabienie mięśni miednicy, co w konsekwencji może prowadzić do różnego stopnia opadania narządów. Ryzyko obniżenia narządów rodnych wzrasta z każdym porodem. Dlatego tak ważne jest ćwiczenie mięśni Kegla zarówno przed, jak i po porodzie.

Niestety w polskim systemie opieki zdrowotnej brakuje kultury zapobiegania problemom medycznym lub zmniejszania liczby ich występowania w dłuższej perspektywie. Jest to na pewno trudniejsze w ocenie finansów państwowej służby zdrowia niż leczenie zaawansowanych stopni wypadania narządów poprzez leczenie operacyjne. Istnieją jednakże państwa europejskie jak np. Francja, które kładą duży nacisk na wzmacnianie mięśni po porodzie w celu zminimalizowania występowania wycieków lub POP w dłuższej perspektywie czasu.

Niestety nie ma jednoznacznych badań wykazujących skuteczność treningu mięśni Kegla i ich wpływu na POP w przypadku, gdy wcześniej była przeprowadzona operacja.

Istnieje natomiast 12 randomizowanych kontrolowanych badań klinicznych (RCT), które potwierdzają skuteczność treningu mięśni dna miednicy w redukowaniu objawów POP u pań, które NIE MIAŁY przeprowadzonej operacji. Wymaga to nauczenia kobiety wykonywania skurczów we właściwy sposób oraz ustalenie przez fizjoterapeutę indywidualnie dobranego programu treningowego do domu. Najwyższym stopniem POP-Q, w którym można taki trening przeprowadzać jest stopień 3, ale wymaga to ostrożnej oceny przez specjalistów (zalecalibyśmy w przypadku stopnia 3 co najmniej dwie niezależne opinie).

Kobiety z dysfunkcjami dna miednicy mają zmniejszoną powierzchnię przekroju poprzecznego (CSA) mięśnia dźwigacza odbytu (levatora ani). Jednym ze sposobów oceny efektów programów treningowych jest pomiar CSA mięśnia za pomocą ultrasonografii. Badania wykazały, że po 12-tygodniowym programie treningowym są zauważalne różnice w powierzchni przekroju poprzecznego mięśnia levator ani. Efekty są jeszcze lepsze w przypadku zastosowania ćwiczeń hipopresyjnych równolegle z treningiem mięśni miednicy.

Warto podkreślić, że praca nad mięśniami wymaga dużego zaangażowania ze strony pacjentki oraz samodyscypliny. Badania pokazują również, że powyżej 50% kobiet przy stopniu wypadania 2 lub 3 w przypadku stosowania treningu mięśni i jednoczesnej zmiany stylu życia poszukiwało innych form leczenia. Oznacza to, że efekty nie były dla nich wystarczająco zadowalające (nie znamy stopnia zaangażowania w trening).

 

Podsumowanie

Obniżenie i wypadanie narządów rodnych to schorzenie dotykające dużego odsetka kobiet, zwłaszcza kobiet w okresie menopauzy i późniejszym. Ważna jest szybka diagnostyka problemu, aby wykryć go, gdy stopień zaawansowania wg skali POP-Q jest niski. Wtedy możliwe jest wdrożenie leczenia nie wymagającego operacji, ale leczenie zachowawcze w postaci pessara lub/i jednoczesnego wzmacniania osłabionego dna miednicy.

Objawy i możliwości leczenia powiązane z nimi powinny być dobrane indywidualnie po dokonanych badaniach oraz wywiadzie z pacjentką. Porody naturalne mogą osłabiać mięśnie dna miednicy, co wymaga pracy indywidualnej przed i po porodzie, aby zminimalizować komplikacje w przyszłości (ryzyko wypadania narządów rodnych maleje).

Piśmiennictwo:

1. https://gynecologicsurgery.com/

2.Cheryl B Iglesia 1, Andrew I Sokol, Eric R Sokol, Bela I Kudish, Robert E Gutman, Joanna L Peterson, Susan Shott, Vaginal mesh for prolapse: a randomized controlled trial

3. Anne-Lotte W M Coolen 1, Stephanie Troost, Ben Willem J Mol, Jan- Paul W R Roovers, Marlies Y Bongers, Primary treatment of pelvic organ prolapse: pessary use versus prolapse surgery