Prostata, czyli gruczoł krokowy - problemy, objawy, najczęstsze choroby i leczenie pacjenta

Czym jest prostata (stercz)? 

Prostata, inaczej gruczoł krokowy lub stercz, to narząd, który odgrywa kluczową rolę w męskim układzie rozrodczym. Jej główną funkcją jest produkcja płynu, który wchodzi w skład spermy i odżywia plemniki, ułatwiając ich przemieszczanie się. Płyn ten ma również właściwości ochronne, wspomagając przeżywalność plemników w drogach rodnych kobiety. 

Gdzie znajduje się prostata? Prostata znajduje się poniżej pęcherza moczowego w obrębie miednicy mniejszej i otacza cewkę moczową, co oznacza, że jej powiększenie może prowadzić do problemów z oddawaniem moczu.

Prawidłowa prostata ma wielkość i kształt zbliżony do orzecha włoskiego. Wraz z wiekiem mężczyzny gruczoł prostaty może rosnąć, co może wywoływać zaburzenia w funkcjonowaniu układu moczowo-płciowego.

Najczęstsze ogólne objawy związane z problemami z prostatą

Najczęstsze ogólne objawy związane z problemami z prostatą to:

• częste oddawanie moczu, zwłaszcza w nocy (nokturia),
• trudności w rozpoczęciu oddawania moczu,
• słaby lub przerywany strumień moczu,
• uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza,
• ból lub pieczenie podczas oddawania moczu,
• krew w moczu lub nasieniu,
• ból w dolnej części pleców, biodrach lub okolicy miednicy,
• problemy z utrzymaniem erekcji lub inne zaburzenia seksualne.

Prostata a oddawanie moczu

Prostata, otaczając cewkę moczową, może wpływać na proces oddawania moczu, zwłaszcza, gdy ulega powiększeniu wraz z wiekiem mężczyzny. Powiększenie prostaty, zwane łagodnym rozrostem gruczołu krokowego (BPH), prowadzi do ucisku na cewkę moczową, co utrudnia przepływ moczu.

Objawy tego stanu obejmują częste oddawanie moczu, szczególnie w nocy, osłabienie strumienia moczu oraz trudności w rozpoczęciu mikcji. W niektórych przypadkach może wystąpić uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza.

Leczenie powiększonej prostaty może obejmować leki lub zabiegi chirurgiczne, aby złagodzić te objawy i przywrócić prawidłowe oddawanie moczu.

Jak wygląda badanie prostaty?

Badanie prostaty zazwyczaj obejmuje badanie per rectum (DRE), podczas którego lekarz, wprowadzając palec do odbytu pacjenta, ocenia wielkość, kształt i konsystencję gruczołu krokowego. Badanie to może być nieco niekomfortowe, ale trwa krótko i jest ważne dla wczesnego wykrywania problemów z prostatą.

Dodatkowo, lekarz może zlecić badanie poziomu PSA (antygenu sterczowego) we krwi, które pomaga ocenić ryzyko raka prostaty.

Najczęstsze choroby prostaty

Najczęstsze problemy związane z prostatą, jakie mogą doświadczać mężczyźni to:

• zapalenie gruczołu krokowego (ostre lub przewlekłe),
• łagodny przerost gruczołu krokowego,
• nowotwór prostaty.

Zapalenie gruczołu krokowego

Zapalenie gruczołu krokowego to zespół niejednorodnych jednostek chorobowych, które różnią się etiologią, a także zespołem objawów. Jest to częste schorzenie występujące w szczególności u mężczyzn po 40 i 50 roku życia. Może także dotknąć młodych, aktywnych zawodowo mężczyzn, którzy doświadczają stresu. Można wyróżnić ostre i przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego. Wyróżnia się także - pod względem etiologii - bakteryjne i niebakteryjne zapalenie gruczołu krokowego.

Zapalenie gruczołu krokowego znacznie obniża jakość życia, a leczenie rozwiniętego stadium zapalenia gruczołu krokowego jest bardzo trudne.

Mogą występować także bóle stercza niezapalnego pochodzenia, czyli zespół przewlekłego bólu miednicy u mężczyzny.

Objawy zapalenia prostaty

Objawy to zespół dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych (LUTS – lower urinary tracts syndroms) np.:

• częstomocz,
• parcia naglące,
• dysuria (bolesne oddawanie moczu),
• bóle krocza,
• bóle prącia i jąder,
• zdarzają się bóle odbytnicy i kości krzyżowej,
• wysoka gorączka z dreszczami,
• bóle mięśni,
• bóle kości,
• bóle stawów.

Objawy i następstwa choroby będą różne w zależności od postaci klinicznej oraz przebiegu choroby.

Rodzaje zapalenia gruczołu krokowego (ZGK):

• Bakteryjne (ostre) zapalenie gruczołu krokowego (ZGK)
• Ostre zapalenie gruczołu krokowego (ZGK) charakteryzuje się:
  • nagłym początkiem,
  • ogólnoustrojowymi objawami infekcji,
  • poważnymi zaburzeniami funkcjonowania dróg moczowych.

Jakie bakterie wywołują stan zapalny gruczołu krokowego?

Najczęściej stan zapalny wywołują takie bakterie jak:

• drobnoustroje Gram-ujemne:
  • Escherichia coli,
  • Proteus spp,
  • Klebsiella spp,
  • Pseudomonas spp,
• mogą to być także drobnoustroje Gram-dodatnie
  • Enterococcus spp,
  • Staphylococcus aureus,
• rzadziej są to beztlenowce typu:
  • Bacteroides spp

Diagnostyka zapalenia gruczołu krokowego

W badaniu specjalista stwierdza często:

• bardzo bolesny, napięty i gładki stercz podczas palpacji,
• tkliwa okolica odbytu - może wystąpić,
• tachykardia,
• podwyższona ciepłota ciała.

W badaniach laboratoryjnych:

• dodatni posiew moczu,
• dodatnia wydzielina stercza.
• podwyższona ilość leukocytów i makrofagów w wydzielinie prostaty.
• w zaostrzonej postaci bakterie będą widoczne także w posiewie krwi.

Następstwem ostrego ZGK może być przewlekłe ZGK, a także niebakteryjne zapalenie stercza.

Przewlekłe zapalenie prostaty (przewlekłe ZGK)

• łagodny przebieg,
• nawrotowe zakażenia układu moczowego (przetrwała infekcja pomimo stosowania leczenia przeciwbakteryjnego),
• długie okresy remisji,
• nawroty spowodowane spadkiem odporności,
• występowanie tego samego patogenu w badaniach bakteriologicznych,
• znaczna ilość komórek charakterystyczna dla stanu zapalnego stercza.

Przyczyną przewlekłego zapalenia prostaty są bakterie takie jak:

• E.coli,
• Klebsiella,
• Enterobacter,
• Pseudomonas,
• Serratia

Rzadziej inne bakterie Gram ujemne, bardzo rzadko beztlenowce. Rola bakterii Gram dodatnich pozostaje niejasna. Mogą je powodować takie szczepy jak: Enterococcus faecalis.

Przewlekłe bakteryjne ZGK występuje, jeśli w wydzielinie stercza stwierdza się dużą ilość drobnoustrojów chorobotwórczych, ale nie występuje zakażenie układu moczowego. Bakteryjne ZGK rozwija się w wyniku refluksu zakażonego moczu do przewodów prostaty.

Łagodny przerost prostaty

Łagodny rozrost gruczołu krokowego (BPH, benign prostatic hiperplasia) to najczęstsze schorzenie urologiczne u mężczyzn po 50 roku życia. Polega ono na powiększeniu gruczołu krokowego wskutek nadmiernego podziału komórek stercza (gruczołowych i elementów podścieliska).

Prostata zaczyna się rozrastać po 30 roku życia. Łagodny przerost prostaty stwierdza się u 50% mężczyzn po 50 roku życia. U mężczyzn po 80 roku życia liczba ta wzrasta do 90%.

Pierwszymi objawami są trudności w oddawaniu moczu. Choroba w początkowych etapach mogą dawać objawy podobne do objawów nowotworu stercza.

Objawy łagodnego rozrostu prostaty

Objawy przerostu prostaty to najczęściej:

• trudność w całkowitym opróżnieniu pęcherza,
• podrażnienie pęcherza,
• upośledzenie przepływu cewkowego,
• powiększenie stercza,
• zwiększenie częstości oddawania moczu,
•  uczucie parcia na pęcherz,
• opóźnione rozpoczęcie mikcji (oddawania moczu),
• nokturia (oddawania moczu w nocy),
• zmniejszenie siły strumienia moczu.

Objawy te występują z różnym nasileniem u danego mężczyzny. Nie ma bezpośredniej zależności pomiędzy stopniem powiększenia gruczołu krokowego a dolegliwościami i problemami z odpływem moczu z pęcherza.

Mogą wystąpić objawy podrażnienia pęcherza przy niewielkim powiększeniu stercza i upośledzeniu przepływu cewkowego. Powiększenie stercza może być znaczne, ale przeszkoda podpęcherzowa i dolegliwości będą miały niewielkie nasilenie.

Może także być sytuacja, że stercz będzie mały, będą duże dolegliwości bólowe, a tempo przepływu cewkowego będzie dobre lub zmienne.

Przyczyny łagodnego rozrostu prostaty

Przyczynami rozrostu są:

• wiek,
• spadek poziomu testosteronu.

Za czynniki predysponujące uznawane są także:

• dieta z dużą zawartością mięsa i niewielką ilością warzyw,
• niska aktywność fizyczna,
• zanieczyszczone środowisko,
• częste zakażenia dróg moczowych,
• nadmierne spożycie alkoholu i leków,
• palenie papierosów,
• złe warunki socjoekonomiczne.

Leczenie farmakologiczne łagodnego rozrostu prostaty

Stosuje się je u pacjentów z umiarkowanymi lub średnio nasilonymi dolegliwościami, u których nie ma bezwzględnych wskazań do zabiegu operacyjnego lub u pacjentów, którzy ze względu na ogólny stan zdrowia nie kwalifikują się do zabiegu chirurgicznego.

Leczenie operacyjne łagodnego rozrostu gruczołu krokowego

Standardem w leczeniu chirurgicznym jest TURP. Zabieg ten polega na usunięciu części gruczołu krokowego przez cewkę moczową - ma to na celu zmniejszenie ucisku na cewkę moczową i poprawę przepływu moczu. Wykonuje się go w 60% przypadków. 40% przypadków leczonych jest za pomocą klasycznego leczenia operacyjnego - adenomektomii.

Decyzja o metodzie operacyjnej zależy w dużej mierze od wielkości stercza. Zaletą obydwu metod operacyjnych jest możliwość oceny histopatologicznej tkanki po zabiegu. U 2-10% chorych stwierdza się raka stercza - pomimo braku wcześniejszych podejrzeń w tym kierunku.

Łagodny rozrost stercza jest schorzeniem, które nie zagraża życiu. Nasilenie objawów następuje powoli. Leczenie powinno być prowadzone u pacjentów, u których ryzyko choroby jest większe. W przypadku minimalnych objawów zaleca się obserwację. Postęp choroby dotyczy 55% pacjentów.

Rzadkimi skutkami są:

• ostre zatrzymanie moczu (AUR acute urinary retention) 
• uropatia z niedrożności dróg moczowych

Szczytowa wartość przepływu moczu średnio spada o 0,2 ml/s rocznie. Natomiast objętość gruczołu krokowego wzrasta o 1-2g rocznie.

Rak prostaty

W przypadku raka prostaty to drugi, po raku jelita grubego, najczęstszy nowotwór występujący u mężczyzn, dotyczy on całej męskiej populacji na świecie, dlatego tak ważne jest jego wczesne wykrycie.

W Polsce nowotwór ten zajmuje drugie miejsce pod względem częstości występowania. Na pierwszym miejscu występuje nowotwór płuc.

Nowotwór stercza rozpoznaje się u mężczyzn w wieku 70, 80 lat. Ryzyko wzrasta natomiast już po 60 roku życia i osiąga maksimum po 75 roku życia.

Czynniki ryzyka nowotworu prostaty

• wiek
• obciążenie genetyczne (zachorowania na raka prostaty wśród krewnych i stopnia),
• wywiad rodzinny ( dziedziczny nowotwór gruczołu krokowego - u 9%, jeżeli nowotwór pojawił się u 3 krewnych pierwszej linii lub u minimum 2 w wieku poniżej 55 lat),
• rasa,
• dieta,
• zanieczyszczenia środowiska - narażenie na pestycydy,
• kadm,
• czynniki hormonalne,
• infekcje i stany zapalne stercza.

Istnieje korelacja pomiędzy nadwagą/otyłością a przebiegiem choroby oraz umieralnością z powodu nowotworu gruczołu krokowego. Choroba przebiega w sposób bardziej agresywny u mężczyzn z BMI powyżej 30 od osób, których BMI jest w normie.

Diagnostyka nowotworu prostaty

Polega w szczególności na:

• wywiadzie,
• badaniu per rectum,
• oznaczeniu stężenia PSA, czyli swoistego antygenu sterczowego w surowicy (prostate-specific antygen). Pozwala ono wykryć nowotwory bezobjawowe.
• ultrasonografii przezodbytniczej (TRUS),
• rezonansie magnetycznym - w razie potrzeby,
• podstawowych badaniach laboatoryjnych krwii i moczu,
• urografia i cystoskopia - w przypadkach indywidualnych,
• biopsja prostaty - w razie potrzeby.

Badanie per rectum - wymaga dużego doświadczenia badającego. Pozwala wykryć 30-50% nowotworów, zazwyczaj już w stadium zaawansowanym. Nie wykrywa ono niewielkich guzów, które mogłyby być leczone readykalnie.

PSA - jest to białko wytwarzane zarówno przez zdrowe komórki gruczołu krokowego, jak i komórki nowotworowe. Podwyższone stężenie PSA pozwala wykryć bardzo wczesne guzy, których nie da się zbadać klinicznie.

Podwyższone stężenie PSA oprócz nowotworu może wynikać także z:

• łagodnego rozrostu stercza
• zapalenia
• ejakulacji
• zabiegów urologicznych (założenie cewnika, cystoskopia)

Wysoki poziom PSA może zatem sugerować o wzroście prawdopodobieństwa raka prostaty, nie o pewności jego wykrycia. Górna granica normy PSA to 4 ng/ml. Wynik PSA należy porównać także z gęstością PSA. Gęstość PSA oznacza stosunek stężenia PSA do objętości stercza, która jest oznaczana za pomocą ultrasonografii przezodbytniczej.

Objawy raka prostaty

Objawy są prawie identyczne z tymi, które występują przy łagodnym rozroście gruczołu krokowego lub pojawiają się późno, gdy choroba ma już charakter zaawansowany.

Leczenie nowotworu prostaty

Leczenie raka prostaty zależy od stopnia zaawansowania choroby i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. W początkowych stadiach choroby często stosuje się aktywną obserwację, monitorując postęp raka bez natychmiastowego leczenia. W bardziej zaawansowanych przypadkach mogą być zalecane operacje usunięcia prostaty (prostatektomia), radioterapia lub terapia hormonalna, która ma na celu zredukowanie poziomu testosteronu, hormonu sprzyjającego wzrostowi raka.

Chemioterapia lub immunoterapia są stosowane w przypadkach, gdy rak jest bardziej zaawansowany lub rozprzestrzenił się na inne części ciała. Wybór metody leczenia zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta oraz etapu choroby, a decyzję podejmuje się wspólnie z lekarzem prowadzącym.

Jak wygląda profilaktyka prostaty?

Przede wszystkim powinna to być:

• regularna aktywność fizyczna,
• unikanie używek,
• zdrowa dieta,
• po 50 roku życia raz w roku kontrola lekarska u urologa,
•  jeżeli rak prostaty występował w rodzinie należy wykonać badania już po 40 roku życia.

Choroby gruczołu krokowego stanowią duży problem społeczny, dlatego też edukacja zdrowotna i profilaktyka stanowią ważną rolę w tej kwestii. Polskie Towarzystwo Urologiczne, aby zaakcentować problem chorób prostaty ogłosiło 15 września Europejskim Dniem Prostaty. Edukacja zdrowotna to podstawowe działanie, które zwiększa świadomość w zakresie poprawy zdrowia i podniesienia jakości życia.

Prostata - podsumowanie

Prostata, inaczej stercz lub gruczoł krokowy, znajduje się poniżej pęcherza moczowego i otacza cewkę moczową, wpływając na odpływ moczu. Prostata ma kształt orzecha włoskiego i pełni ważną rolę w produkcji płynu, który jest składnikiem nasienia.

Wraz z wiekiem, zwłaszcza u mężczyzn po 50. roku życia, prostata zaczyna się powiększać, co może prowadzić do przerostu prostaty, utrudniając oddawanie moczu i powodując objawy nietrzymania moczu. Najczęstsze choroby gruczołu krokowego to łagodny rozrost prostaty, przewlekłe zapalenie oraz rak gruczołu krokowego. Objawy chorej prostaty mogą obejmować trudności z oddawaniem moczu, słaby strumień moczu czy częste wizyty w toalecie.

W diagnostyce raka prostaty ważną rolę odgrywa poziom PSA (antygenu specyficznego dla prostaty), którego podwyższenie może wskazywać na rozwój choroby. Leczenie zapalenia prostaty i raka gruczołu krokowego zależy od stopnia zaawansowania choroby, a w początkowych stadiach raka prostaty stosuje się często aktywną obserwację.

Piśmiennictwo:
1. Deluga, A., Ślusarska, B., Belmas, E., & Charzyńska-Gula, M. (2015). Wiedza mężczyzn na temat czynników ryzyka raka gruczołu krokowego.
2. Sierżantowicz, R., Dreger, M., Łagoda, K., & Jurkowska, G. (2009). Ocena wiedzy pacjentów na temat łagodnego rozrostu gruczołu krokowego. Problemy Pielęgniarstwa, 17(3), 223-227.
3. Dadej, R., & Jędrzejczak-Dadej, A. Zapalenie gruczołu krokowego Bacterial and nonbacterial prostatitis.