Prostata, czyli gruczoł krokowy - problemy, objawy, najczęstsze choroby i leczenie pacjenta
Czym jest prostata (stercz)?
Prostata, inaczej gruczoł krokowy lub stercz, to narząd, który odgrywa kluczową rolę w męskim układzie rozrodczym. Jej główną funkcją jest produkcja płynu, który wchodzi w skład spermy i odżywia plemniki, ułatwiając ich przemieszczanie się. Płyn ten ma również właściwości ochronne, wspomagając przeżywalność plemników w drogach rodnych kobiety.
Gdzie znajduje się prostata? Prostata znajduje się poniżej pęcherza moczowego w obrębie miednicy mniejszej i otacza cewkę moczową, co oznacza, że jej powiększenie może prowadzić do problemów z oddawaniem moczu.
Prawidłowa prostata ma wielkość i kształt zbliżony do orzecha włoskiego. Wraz z wiekiem mężczyzny gruczoł prostaty może rosnąć, co może wywoływać zaburzenia w funkcjonowaniu układu moczowo-płciowego.
Najczęstsze ogólne objawy związane z problemami z prostatą
Najczęstsze ogólne objawy związane z problemami z prostatą to:
- częste oddawanie moczu, zwłaszcza w nocy (nokturia),
- trudności w rozpoczęciu oddawania moczu,
- słaby lub przerywany strumień moczu,
- uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza,
- ból lub pieczenie podczas oddawania moczu,
- krew w moczu lub nasieniu,
- ból w dolnej części pleców, biodrach lub okolicy miednicy,
- problemy z utrzymaniem erekcji lub inne zaburzenia seksualne.
Prostata a oddawanie moczu
Prostata, otaczając cewkę moczową, może wpływać na proces oddawania moczu, zwłaszcza, gdy ulega powiększeniu wraz z wiekiem mężczyzny. Powiększenie prostaty, zwane łagodnym rozrostem gruczołu krokowego (BPH), prowadzi do ucisku na cewkę moczową, co utrudnia przepływ moczu.
Objawy tego stanu obejmują częste oddawanie moczu, szczególnie w nocy, osłabienie strumienia moczu oraz trudności w rozpoczęciu mikcji. W niektórych przypadkach może wystąpić uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza.
Leczenie powiększonej prostaty może obejmować leki lub zabiegi chirurgiczne, aby złagodzić te objawy i przywrócić prawidłowe oddawanie moczu.
Jak wygląda badanie prostaty?
Badanie prostaty zazwyczaj obejmuje badanie per rectum (DRE), podczas którego lekarz, wprowadzając palec do odbytu pacjenta, ocenia wielkość, kształt i konsystencję gruczołu krokowego. Badanie to może być nieco niekomfortowe, ale trwa krótko i jest ważne dla wczesnego wykrywania problemów z prostatą.
Dodatkowo, lekarz może zlecić badanie poziomu PSA (antygenu sterczowego) we krwi, które pomaga ocenić ryzyko raka prostaty.
Najczęstsze choroby prostaty
Najczęstsze problemy związane z prostatą, jakie mogą doświadczać mężczyźni to:
- zapalenie gruczołu krokowego (ostre lub przewlekłe),
- łagodny przerost gruczołu krokowego,
- nowotwór prostaty.
Zapalenie gruczołu krokowego
Zapalenie gruczołu krokowego to zespół niejednorodnych jednostek chorobowych, które różnią się etiologią, a także zespołem objawów. Jest to częste schorzenie występujące w szczególności u mężczyzn po 40 i 50 roku życia. Może także dotknąć młodych, aktywnych zawodowo mężczyzn, którzy doświadczają stresu. Można wyróżnić ostre i przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego. Wyróżnia się także - pod względem etiologii - bakteryjne i niebakteryjne zapalenie gruczołu krokowego.
Zapalenie gruczołu krokowego znacznie obniża jakość życia, a leczenie rozwiniętego stadium zapalenia gruczołu krokowego jest bardzo trudne.
Mogą występować także bóle stercza niezapalnego pochodzenia, czyli zespół przewlekłego bólu miednicy u mężczyzny.
Objawy zapalenia prostaty
Objawy to zespół dolegliwości ze strony dolnych dróg moczowych (LUTS – lower urinary tracts syndroms) np.:
- częstomocz,
- parcia naglące,
- dysuria (bolesne oddawanie moczu),
- bóle krocza,
- bóle prącia i jąder,
- zdarzają się bóle odbytnicy i kości krzyżowej,
- wysoka gorączka z dreszczami,
- bóle mięśni,
- bóle kości,
- bóle stawów.
Objawy i następstwa choroby będą różne w zależności od postaci klinicznej oraz przebiegu choroby.
Rodzaje zapalenia gruczołu krokowego (ZGK):
- Bakteryjne (ostre) zapalenie gruczołu krokowego (ZGK)
- Ostre zapalenie gruczołu krokowego (ZGK) charakteryzuje się:
- nagłym początkiem,
- ogólnoustrojowymi objawami infekcji,
- poważnymi zaburzeniami funkcjonowania dróg moczowych.
Jakie bakterie wywołują stan zapalny gruczołu krokowego?
Najczęściej stan zapalny wywołują takie bakterie jak:
- drobnoustroje Gram-ujemne:
- Escherichia coli,
- Proteus spp,
- Klebsiella spp,
- Pseudomonas spp,
- mogą to być także drobnoustroje Gram-dodatnie
- Enterococcus spp,
- Staphylococcus aureus,
- rzadziej są to beztlenowce typu:
- Bacteroides spp
Diagnostyka zapalenia gruczołu krokowego
W badaniu specjalista stwierdza często:
- bardzo bolesny, napięty i gładki stercz podczas palpacji,
- tkliwa okolica odbytu - może wystąpić,
- tachykardia,
- podwyższona ciepłota ciała.
W badaniach laboratoryjnych:
- dodatni posiew moczu,
- dodatnia wydzielina stercza.
- podwyższona ilość leukocytów i makrofagów w wydzielinie prostaty.
- w zaostrzonej postaci bakterie będą widoczne także w posiewie krwi.
Następstwem ostrego ZGK może być przewlekłe ZGK, a także niebakteryjne zapalenie stercza.
Przewlekłe zapalenie prostaty (przewlekłe ZGK)
- łagodny przebieg,
- nawrotowe zakażenia układu moczowego (przetrwała infekcja pomimo stosowania leczenia przeciwbakteryjnego),
- długie okresy remisji,
- nawroty spowodowane spadkiem odporności,
- występowanie tego samego patogenu w badaniach bakteriologicznych,
- znaczna ilość komórek charakterystyczna dla stanu zapalnego stercza.
Przyczyną przewlekłego zapalenia prostaty są bakterie takie jak:
- E.coli,
- Klebsiella,
- Enterobacter,
- Pseudomonas,
- Serratia
Rzadziej inne bakterie Gram ujemne, bardzo rzadko beztlenowce. Rola bakterii Gram dodatnich pozostaje niejasna. Mogą je powodować takie szczepy jak: Enterococcus faecalis.
Przewlekłe bakteryjne ZGK występuje, jeśli w wydzielinie stercza stwierdza się dużą ilość drobnoustrojów chorobotwórczych, ale nie występuje zakażenie układu moczowego. Bakteryjne ZGK rozwija się w wyniku refluksu zakażonego moczu do przewodów prostaty.
Łagodny przerost prostaty
Łagodny rozrost gruczołu krokowego (BPH, benign prostatic hiperplasia) to najczęstsze schorzenie urologiczne u mężczyzn po 50 roku życia. Polega ono na powiększeniu gruczołu krokowego wskutek nadmiernego podziału komórek stercza (gruczołowych i elementów podścieliska).
Prostata zaczyna się rozrastać po 30 roku życia. Łagodny przerost prostaty stwierdza się u 50% mężczyzn po 50 roku życia. U mężczyzn po 80 roku życia liczba ta wzrasta do 90%.
Pierwszymi objawami są trudności w oddawaniu moczu. Choroba w początkowych etapach mogą dawać objawy podobne do objawów nowotworu stercza.
Objawy łagodnego rozrostu prostaty
Objawy przerostu prostaty to najczęściej:
- trudność w całkowitym opróżnieniu pęcherza,
- podrażnienie pęcherza,
- upośledzenie przepływu cewkowego,
- powiększenie stercza,
- zwiększenie częstości oddawania moczu,
- uczucie parcia na pęcherz,
- opóźnione rozpoczęcie mikcji (oddawania moczu),
- nokturia (oddawania moczu w nocy),
- zmniejszenie siły strumienia moczu.
Objawy te występują z różnym nasileniem u danego mężczyzny. Nie ma bezpośredniej zależności pomiędzy stopniem powiększenia gruczołu krokowego a dolegliwościami i problemami z odpływem moczu z pęcherza.
Mogą wystąpić objawy podrażnienia pęcherza przy niewielkim powiększeniu stercza i upośledzeniu przepływu cewkowego. Powiększenie stercza może być znaczne, ale przeszkoda podpęcherzowa i dolegliwości będą miały niewielkie nasilenie.
Może także być sytuacja, że stercz będzie mały, będą duże dolegliwości bólowe, a tempo przepływu cewkowego będzie dobre lub zmienne.
Przyczyny łagodnego rozrostu prostaty
Przyczynami rozrostu są:
- wiek,
- spadek poziomu testosteronu.
Za czynniki predysponujące uznawane są także:
- dieta z dużą zawartością mięsa i niewielką ilością warzyw,
- niska aktywność fizyczna,
- zanieczyszczone środowisko,
- częste zakażenia dróg moczowych,
- nadmierne spożycie alkoholu i leków,
- palenie papierosów,
- złe warunki socjoekonomiczne.
Leczenie farmakologiczne łagodnego rozrostu prostaty
Stosuje się je u pacjentów z umiarkowanymi lub średnio nasilonymi dolegliwościami, u których nie ma bezwzględnych wskazań do zabiegu operacyjnego lub u pacjentów, którzy ze względu na ogólny stan zdrowia nie kwalifikują się do zabiegu chirurgicznego.
Leczenie operacyjne łagodnego rozrostu gruczołu krokowego
Standardem w leczeniu chirurgicznym jest TURP. Zabieg ten polega na usunięciu części gruczołu krokowego przez cewkę moczową - ma to na celu zmniejszenie ucisku na cewkę moczową i poprawę przepływu moczu. Wykonuje się go w 60% przypadków. 40% przypadków leczonych jest za pomocą klasycznego leczenia operacyjnego - adenomektomii.
Decyzja o metodzie operacyjnej zależy w dużej mierze od wielkości stercza. Zaletą obydwu metod operacyjnych jest możliwość oceny histopatologicznej tkanki po zabiegu. U 2-10% chorych stwierdza się raka stercza - pomimo braku wcześniejszych podejrzeń w tym kierunku.
Łagodny rozrost stercza jest schorzeniem, które nie zagraża życiu. Nasilenie objawów następuje powoli. Leczenie powinno być prowadzone u pacjentów, u których ryzyko choroby jest większe. W przypadku minimalnych objawów zaleca się obserwację. Postęp choroby dotyczy 55% pacjentów.
Rzadkimi skutkami są:
- ostre zatrzymanie moczu (AUR acute urinary retention)
- uropatia z niedrożności dróg moczowych
Szczytowa wartość przepływu moczu średnio spada o 0,2 ml/s rocznie. Natomiast objętość gruczołu krokowego wzrasta o 1-2g rocznie.
Rak prostaty
W przypadku raka prostaty to drugi, po raku jelita grubego, najczęstszy nowotwór występujący u mężczyzn, dotyczy on całej męskiej populacji na świecie, dlatego tak ważne jest jego wczesne wykrycie.
W Polsce nowotwór ten zajmuje drugie miejsce pod względem częstości występowania. Na pierwszym miejscu występuje nowotwór płuc.
Nowotwór stercza rozpoznaje się u mężczyzn w wieku 70, 80 lat. Ryzyko wzrasta natomiast już po 60 roku życia i osiąga maksimum po 75 roku życia.
Czynniki ryzyka nowotworu prostaty
- wiek
- obciążenie genetyczne (zachorowania na raka prostaty wśród krewnych i stopnia),
- wywiad rodzinny ( dziedziczny nowotwór gruczołu krokowego - u 9%, jeżeli nowotwór pojawił się u 3 krewnych pierwszej linii lub u minimum 2 w wieku poniżej 55 lat),
- rasa,
- dieta,
- zanieczyszczenia środowiska - narażenie na pestycydy,
- kadm,
- czynniki hormonalne,
- infekcje i stany zapalne stercza.
Istnieje korelacja pomiędzy nadwagą/otyłością a przebiegiem choroby oraz umieralnością z powodu nowotworu gruczołu krokowego. Choroba przebiega w sposób bardziej agresywny u mężczyzn z BMI powyżej 30 od osób, których BMI jest w normie.
Diagnostyka nowotworu prostaty
Polega w szczególności na:
- wywiadzie,
- badaniu per rectum,
- oznaczeniu stężenia PSA, czyli swoistego antygenu sterczowego w surowicy (prostate-specific antygen). Pozwala ono wykryć nowotwory bezobjawowe.
- ultrasonografii przezodbytniczej (TRUS),
- rezonansie magnetycznym - w razie potrzeby,
- podstawowych badaniach laboatoryjnych krwii i moczu,
- urografia i cystoskopia - w przypadkach indywidualnych,
- biopsja prostaty - w razie potrzeby.
Badanie per rectum - wymaga dużego doświadczenia badającego. Pozwala wykryć 30-50% nowotworów, zazwyczaj już w stadium zaawansowanym. Nie wykrywa ono niewielkich guzów, które mogłyby być leczone readykalnie.
PSA - jest to białko wytwarzane zarówno przez zdrowe komórki gruczołu krokowego, jak i komórki nowotworowe. Podwyższone stężenie PSA pozwala wykryć bardzo wczesne guzy, których nie da się zbadać klinicznie.
Podwyższone stężenie PSA oprócz nowotworu może wynikać także z:
- łagodnego rozrostu stercza
- zapalenia
- ejakulacji
- zabiegów urologicznych (założenie cewnika, cystoskopia)
Wysoki poziom PSA może zatem sugerować o wzroście prawdopodobieństwa raka prostaty, nie o pewności jego wykrycia. Górna granica normy PSA to 4 ng/ml. Wynik PSA należy porównać także z gęstością PSA. Gęstość PSA oznacza stosunek stężenia PSA do objętości stercza, która jest oznaczana za pomocą ultrasonografii przezodbytniczej.
Objawy raka prostaty
Objawy są prawie identyczne z tymi, które występują przy łagodnym rozroście gruczołu krokowego lub pojawiają się późno, gdy choroba ma już charakter zaawansowany.
Leczenie nowotworu prostaty
Leczenie raka prostaty zależy od stopnia zaawansowania choroby i ogólnego stanu zdrowia pacjenta. W początkowych stadiach choroby często stosuje się aktywną obserwację, monitorując postęp raka bez natychmiastowego leczenia. W bardziej zaawansowanych przypadkach mogą być zalecane operacje usunięcia prostaty (prostatektomia), radioterapia lub terapia hormonalna, która ma na celu zredukowanie poziomu testosteronu, hormonu sprzyjającego wzrostowi raka.
Chemioterapia lub immunoterapia są stosowane w przypadkach, gdy rak jest bardziej zaawansowany lub rozprzestrzenił się na inne części ciała. Wybór metody leczenia zależy od indywidualnych potrzeb pacjenta oraz etapu choroby, a decyzję podejmuje się wspólnie z lekarzem prowadzącym.
Jak wygląda profilaktyka prostaty?
Przede wszystkim powinna to być:
- regularna aktywność fizyczna,
- unikanie używek,
- zdrowa dieta,
- po 50 roku życia raz w roku kontrola lekarska u urologa,
- jeżeli rak prostaty występował w rodzinie należy wykonać badania już po 40 roku życia.
Choroby gruczołu krokowego stanowią duży problem społeczny, dlatego też edukacja zdrowotna i profilaktyka stanowią ważną rolę w tej kwestii. Polskie Towarzystwo Urologiczne, aby zaakcentować problem chorób prostaty ogłosiło 15 września Europejskim Dniem Prostaty. Edukacja zdrowotna to podstawowe działanie, które zwiększa świadomość w zakresie poprawy zdrowia i podniesienia jakości życia.
Prostata - podsumowanie
Prostata, inaczej stercz lub gruczoł krokowy, znajduje się poniżej pęcherza moczowego i otacza cewkę moczową, wpływając na odpływ moczu. Prostata ma kształt orzecha włoskiego i pełni ważną rolę w produkcji płynu, który jest składnikiem nasienia.
Wraz z wiekiem, zwłaszcza u mężczyzn po 50. roku życia, prostata zaczyna się powiększać, co może prowadzić do przerostu prostaty, utrudniając oddawanie moczu i powodując objawy nietrzymania moczu. Najczęstsze choroby gruczołu krokowego to łagodny rozrost prostaty, przewlekłe zapalenie oraz rak gruczołu krokowego. Objawy chorej prostaty mogą obejmować trudności z oddawaniem moczu, słaby strumień moczu czy częste wizyty w toalecie.
W diagnostyce raka prostaty ważną rolę odgrywa poziom PSA (antygenu specyficznego dla prostaty), którego podwyższenie może wskazywać na rozwój choroby. Leczenie zapalenia prostaty i raka gruczołu krokowego zależy od stopnia zaawansowania choroby, a w początkowych stadiach raka prostaty stosuje się często aktywną obserwację.
Piśmiennictwo:
1. Deluga, A., Ślusarska, B., Belmas, E., & Charzyńska-Gula, M. (2015). Wiedza mężczyzn na temat czynników ryzyka raka gruczołu krokowego.
2. Sierżantowicz, R., Dreger, M., Łagoda, K., & Jurkowska, G. (2009). Ocena wiedzy pacjentów na temat łagodnego rozrostu gruczołu krokowego. Problemy Pielęgniarstwa, 17(3), 223-227.
3. Dadej, R., & Jędrzejczak-Dadej, A. Zapalenie gruczołu krokowego Bacterial and nonbacterial prostatitis.